Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

21.1-rasm. Buxgalteriya hisobotlarining turkumlanishi 

 

Yillik  moliyaviy  hisobot  shakllarini  tuzishdan  oldin  katta  tayyorgarlik  ishlari  amalga 

oshiriladi. Uning mazmuni hisob ma’lumotlarining mulklar va ular manbalarining haqiqiy mavjud 

qoldiqlariga mosligini tasdiqlash bilan belgilanadi.  

Shuning uchun yillik balansni tuzishga yil davomida tuziladigan balanslarga qaraganda juda 

yuqori ishonchlilikni ta'minlash talabi quyiladi.  

Bunda  tayyorgarlik  ishlarining  negizi  barcha  turdagi  xo‘jalik  mablag‘lari  va  mablag‘lar 

manbalarini to‘liq inventarizatsiya qilishdan iborat.  

Buxgalteriya balansini tuzish texnikasi uning isbotlovchi hujjatlar bilan tasdiqlangan hisob 

yozuvlari  asosida  to‘ldirilishini  nazarda  tutadi.  Balansni  tuzishdan  oldin  analitik  hisob  schotlari 

bo‘yicha  qoldiqlar  va  oborotlar  bosh  daftardagi  schotlar  bo‘yicha  qoldiqlar  va  oborotlar  bilan 

solishtirilib, tekshirilishi lozim. Bunda ularning tengligiga ishonch hosil qilish zarur.  

Hisobotning  ayrim  shakllarini  tuzish  jarayonida  ularga  ma'lum  talablar  quyiladi.  Masalan, 

balansni tuzishda uning ayrim moddalarini baholash qoidalariga rioya qilish kyerak.  

Xo‘jalik  yurituvchi  subektning  mulklari  va  majburiyatlarini  baholashning  umumiy  tartibi 

O‘zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonunining 12-moddasida belgilangan.  

Buxgalteriya  balansi  ayrim  moddalarining  bahosini  shakllantirish  tamoyillari  quyidagi 

yondoshuvlarni nazarda tutadi: 

− 

pul to‘lash yo‘li bilan sotib olingan mulklar sotib olish uchun qilingan haqiqiy xarajatlar bo‘yicha 

baholanadi; 

− 

bepul olingan mulklar balansda hisobga olingan sanadagi bozor bahosi bo‘yicha aks ettiriladi; 

− 

xo‘jalik  yurituvchi  subektning  o‘zida  tayyorlangan  mulklar  ularni  tayyorlash  xarajatlarining 

summasi bo‘yicha balansga qabul qilinadi; 

− 

asosiy  vositalar  va  nomoddiy  aktivlar  bo‘yicha  amortizatsiya  hisoblash  xo‘jalik  yurituvchi 

subektning moliya-xo‘jalik faoliyati natijalari qanday bo‘lishidan qat'iy nazar amalga oshiriladi; 

− 

asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar balansda qoldiq qiymati bo‘yicha baholanadi; 

− 

mulklar va majburiyatlarni baholashning boshqacha uslublari amaldagi qonunchilik va me’yoriy 

hujjatlarga zid bo‘lmagan hollarda ruxsat etiladi. 

Buxgalteriya hisobotlari shakllariga quyiladigan umumiy talablar ularda bo‘yab tuzatish va 

TURКUMLASh MEZONLARI 

Buxgalteriya  

hisobotlari  

 

ma’lumotlar hajmiga ko’ra 

 

tuzilish maqsadiga  

ko’ra 

 

Davriyligi  

bo’yicha 

Ҳ И С О Б О Т Т У Р ЛА Р И 

Qisman  

hisobot 

Tashqi  

hisobot 

Davriy (joriy)  

hisobot 

Umumiy  

hisobot 

Ichki  

hisobot 

Yillik  

hisobot 

---

 

221 

 

noaniqliklar bo‘lmasligini nazarda tutadi. Agar shakllarda xatolar aniqlansa, ular o‘rnatilgan qoidalar 

bo‘yicha tuzatilishi lozim.  

Buxgalteriya hisobotlarida aniqlangan xatolar ular qaysi davrga taalluqli bo‘lishlaridan qat'iy 

nazar  hisobot  davridan  keyingi  birinchi  davrda  (chorakda,  yil  boshidan)  tuzatilishi  lozim. 

Tuzatishning  bunday  varianti  ichki  audit  xizmati  yoki  nazorat  organlari  tomonidan  aniqlangan, 

tekshiruvlar va inventarizatsiya chog‘ida aniqlangan noaniqliklarni tuzatishga ruxsat etiladi.  

Tuzatishlar  tegishli  tarzda  izoh  berilib,  tuzatish  sanasi  ko‘rsatilgan  holda  rahbar  va  bosh 

buxgaltyer imzosi bilan tasdiqlanadi. 

Shunday qilib, buxgalteriya hisobotlarini tuzishga quyiladigan talablar, umuman olganda joriy 

buxgalteriya hisobini shakllantirishga quyiladigan talablarga mos keladi.  

Hisobot rahbar va bosh buxgaltyer tomonidan imzolanadi hamda muhr bilan tasdiqlanadi.  

Buxgalteriya  hisobi  shartnoma  asosida  ixtisoslashtirilgan  tashkilotlar  tomonidan  yoki 

buxgalteriya  hisobiga  doir  mutaxassis  bilan  fuqarolik-huquqiy  shartnomasi  asosida  yuritiladigan 

tashkilotlarda buxgalteriya hisobotlari xo‘jalik yurituvchi subekt rahbari hamda hisobni yurituvchi 

chet tashkilot vakili yoki mutaxassis tomonidan imzolanadi.