Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

5.5-rasm. Alohida ish turlari bo‘yicha rejalar 

Buxgalteriya  xodimlarining  mehnatini  tashkil  etish  rejasida  buxgalteriya  apparatining 

tuzilishi va shtat jadvali aniqlanib, har bir xodimga lavozim yo‘riqnomasi ishlab chiqiladi, ularning 

malakasini oshirish bo‘yicha tadbirlar belgilanadi, hisob ishlarining grafiklari tuziladi (4-8- ilovalar). 

Buxgalteriya  apparatining  tuzilmasini  va  uning  alohida  bo‘linmalar  bilan  aloqa  qilish 

shakllarini  aniqlashda  buxgalteriya  hisobini  markazlashtirilgan  yoki  markazlashtirilmagan  shaklda 

tashkil etish to‘g‘risidagi masalani hal etish zarur.  

Markazlashtirilgan  buxgalteriya  hisobida  korxonaning  hisob  apparati  markaziy 

buxgalteriyada  jamlanadi  va  unda  alohida  bo‘linmalar  (bo‘lim,  omborxona  va  h.k.)dan  kelib 

tushuvchi  dastlabki  va  yig‘ma  hujjatlarga  asosan  sintetik  va  analitik  hisob  bitta  joyda  amalga 

oshiriladi.  Korxona  bo‘linmalarida  esa  faqat  xo‘jalik  operatsiyalari  dastlabki  hujjatlar  bilan 

rasmiylashtiriladi.  

Markazlashtirilmagan  buxgalteriya  hisobida  hisob  apparati  korxonaning  alohida 

bo‘linmalariga tarqatilib, u yerda sintetik va analitik hisob amalga oshiriladi hamda bo‘linma, bo‘lim 

va boshqa tarkibiy bo‘linmalarning balans va hisobotlari tuziladi. Bu holda markaziy buxgalteriya 

tarkibiy  bo‘linmalarning  balans  va  hisobotlarini  umumlashtirib,  butun  korxona  bo‘yicha  yig‘ma 

balans  va  hisobotlarni  tuzadi  hamda  tarkibiy  bo‘linmalarda  buxgalteriya  hisobi  va  hisobotning 

yuritilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi. 

Amaliyot  shuni  ko‘rsatmoqdaki,  buxgalteriya  hisobini  markazlashtirish  bosh  buxgaltyer 

tomonidan  rahbarlik  va  nazorat  qilishning  ta’sirchanligini  ta'minlaydi,  hisob  xodimlari  o‘rtasida 

mehnat taqsimotini maqsadga muvofiq amalga oshirish va EHM dan samarali foydalanishga imkon 

beradi. Shuning uchun, buxgalteriya hisobini faqat yirik korxonalarda markazlashtirilmagan holda 

tashkil etish maqsadga muvofiq.  

Aksariyat  korxonalarda  markazlashtirilgan  buxgalteriya  hisobi  tizimi  qo‘llaniladi.  Ayrim 

korxonalarda  muayyan  shart-sharoitlardan  kelib  chiqqan  holda  qisman  markazlashtirilmagan 

buxgalteriya hisobi tashkil etilib, tarkibiy bo‘linmalarda dastlabki hujjatlarni tuzishdan tashqari ayrim 

sintetik schotlar bo‘yicha analitik hisob yuritiladi, xarajatlar hisobi amalga oshiriladi, mahsulot (ish, 

xizmat)larning  haqiqiy  tannarxi  hisoblanadi  va  h.k.  Lekin,  tarkibiy  bo‘linmalarda  yakuniy 

buxgalteriya hisobi yuritilmaydi. Balans hamda boshqa hisobot shakllari tuzilmaydi. 

Buxgalteriya  xodimlarining  mehnatini  tashkil  etishda,  hisob  ishlarining  grafigini  tuzish 

muhim bosqich hisoblanadi. 

Hisob  ishlari  grafiklarining  asosiy  maqsadi  xodimlar  o‘rtasida  vazifalarni  taqsimlash, 

ishlarning bajarilish muddatlarini aniqlash bo‘lib, hisob xodimlarining mehnatini ilmiy tashkil etish 

bo‘yicha  tadbirlar  belgilanmoqda.  Bunday  grafiklar  individual,  tuzilmaviy  va  yig‘ma  bo‘lishi 

mumkin. 

Individual grafiklar (kalendar rejalar)da har bir hisob xodimi tomonidan qanday ishlar va ular 

qaysi muddatlarda bajarilishi ko‘rsatiladi. Grafikda xodimning ish kuni davomida va undan uzoqroq 

davrlarda (xafta, oy, chorak va h.k.) band bo‘lishi ta'minlanadi. 

Tuzilmaviy  grafiklarda  buxgalteriyaning  yoki  korxonaning  alohida  tarkibiy  bo‘linmalari 

(hisob-kitob  bo‘limi  moddiy  bo‘lim,  omborxona  va  h.k.)  tomonidan  qanday  ishlar  va  qaysi 

muddatlarda bajarilishi lozimligi ko‘rsatiladi. 

Yig‘ma  grafikda  butun  korxona  bo‘yicha  alohida  hisob  ishlarini  bajarish  (inventarizatsiya 

o‘tkazish, moliyaviy, statistik va boshqa hisobotlarni tuzish va sh.k.) muddatlari ko‘rsatiladi. Unda 

korxona bo‘yicha butun hisob-jarayoni umumlashtirilgan holda aks ettiriladi. Uning bajarilishi uchun 

---

 

korxona bosh buxgaltyeri mas'ul hisoblanadi. Hisob ishlarining grafigi jadvallar ko‘rinishida tuzilib, 

ularda rejalashtirilgan ishlarning bajarilish muddatlari to‘g‘risida belgi quyish ko‘zda tutiladi.