Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

2-rasm. Moddiy aylanma vositalarning klassifikasiyasi. 

 

Xo’jalikda  mahsulot  ishlab  chiqarishni  oqilona  tashkil  qilish  aylanma  fondlarni  tayyor 

mahsulotlarniig elementlari bo’yicha me’yorlashtirish ehtiyojini keltirib chiqaradi. 

Aylanma mablag’larning aylanishini tezlashtirish xo’jalikning moliyaviy holatini yaxshilashda 

katta  rol  o’ynaydi.    Qishloq  xo’jaligida  aylanma    vositalardan  samarali  foydalanish  uchun  ular 

me’yorlashtiriladi. 

1. Urug’lik va ko’chat materiallari bo’yicha: 

 

Mu=(Um*Tm)*S3 

 

 Um - 1 ga sarflanadigan urug’ me’yori, s; 

 Tm - 1 s urug’ning reja tannarxi,  so’m; 

    Sz - yillik ehtiyojga urug’ning  sug’urta zahira miqdori; 

      (tex.ekin. uchun – 10 -15%  daraxtlar uchun  -25-30%). 

2. Yem-xashak bo’yicha: 

 

Me = (Ye ∗ Tn) ∗ Sz

 

 

    Ye - Yem-xashakga bo’lgan yillik ehtiyoj, s; 

Tn - 1 s yem-xashak ozuqa biriligining tannarxi; 

    Sz - yillik ehtiyojga yem-xashakning zahira miqdori. 

3.Yoqilg’ini me’yorlashtirish. 

 

)

360

:

(

*

Kr

KX

YoMK

Mneft

=

 

 

    YoMK - YoMM ning minimal qoldig’i, s; 

    KX - YoMM ning o’tgan yil uchun 1 kunlik xarajati, s; 

    Kr - rejalashtirilgan yilda keltirilgan, YoMM qiymati, so’m. 

 4. Mineral o’g’itlarni me’yorlashtirish. 

 

12

`

`

`

Q

YKo

it

g

Mo

=

 

 

    YKo’Q - yillik keltirilgan o’g’itlar qiymati, so’m; 

12 – yildagi oylar soni. 

 

 

---

 

 

 

186 

 

8.4.Moddiy aylanma vositalardan foydalanish samaradorligi ko’rsatkichlari va uni 

oshirish omillari 

 

Ishlab chiqarish vaqti qancha tez tugasa, aylanma mablag’lar shuncha tez aylanadi. 

1.Aylanma  mablag’larniig  iqtisodiy  samaradorligini  quyidagi    ko’rsatkichlar  orqali  aniqlash 

mumkin:  

 

yer

 

yaroqli

 

jaligiga

xo'

qishloq

 

ga.

 

100

qiy

 

mab.

 

Ay.

=

F

 

 

        Ay. mab.qiy. – Aylanma mablag’ qiymati, so’m. 

 

2. Ishlab chiqarish fondlarining nisbati: 

 

AYF

AI/ChF

.

 

/

=

nis

fond

ch

I

 

 

I/ch fond. nis. -  ishlab chiqarish fondlari nisbati, so’m; 

AYF – aylanma fondlar, so’m. 

3. Aylanma mablag’larniig qiymati: 

 

AYF

AI/ChF

.

 

/

=

nis

fond

ch

I

 

 

YaM – yalpi mahsulot, so’m.  

Bu ko’rsatkichlar aylanma fondlar ishlatilishining iqtisodiy samaradorligini ko’rsatadi. 

4. Aylanma mablag’larning aylanish koeffisiyenti: 

 

Qol

 

rt.

o'

 

mab.

 

Ay.

AYF

koef

 

mab.ayl.

 

Ay.

=

 

 

Ay. mab. o’rt. Qol. – aylanma mablag’larning o’rtacha qoldig’i, so’m. 

Bu ko’rsatkich yil davomida aylanma mablag’larning o’rtacha yillik aylanishini ko’rsatadi. 

5.Aylanma mablag’larning aylanish tezligi : 

 

ayl.koef

 

mab.

 

Ay.

360

 

 tez.

mab.ayl.

 

Ay.

=

 

 

6. Foyda me’yori: 

 

---

 

 

 

187 

 

100

*

qol.

 

rt.

o'

 

mab.

 

Ay.

 

+

AI/ChF

SD

 

FM

=

 

 

Qishloq  xo’jaligida    moddiy  aylanma    vositalardan  foydalanish    samaradorligi  quyidagi 

ko’rsatkichlar tizimi  orqali ifodalanadi: 

1. Material qaytimi: 

MAy.V

Mah.

 

Sof

 

MQ

=

 

 

 MAy.V – moddiy aylanma vositalar, so’m. 

 

2. Material sig’imi: 

 

Sof.Max.

MAy.V

 

MS

=

 

 

3.Moddiy aylanma vositalarning aylanish koeffisiyenti: 

 

YQ

MAVo'

SM

 -

 

YoMQ

 

+

 

TMQ

MAVAK 

=