Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

absolyut renta

ning

 paydo bo’lishiga olib keladi. Differensial rentadan farq qilib absolyut 

renta  alohida  yer  uchastkalarinig  unumdorligidagi  farqlarga  va  qo’shimcha  sarf  qilingan 

xarajatlarning unumdorligiga bog’liq bo’lmaydi. Ijarachilar yer uchun ijara haqini qishloq xo’jalik 

mahsulotlari  bahosi  unga  o’rtacha  foydadan  ortikcha  daromad    keltirish    sharti    bajarilgandagina, 

o’rtacha  foyda  uchun  zararsiz  qilib  to’laydilar.  Bundan  ko’rinadiki,  yerga  xususiy  mulkchilik 

oqibatida  qishloq  xo’jalik  mahsulotlari  bahosi,  yomon  yerning  ishlab  chiqarish  sharoiti  bilan 

aniqlanadigan  ishlab  chiqarish  bahosidan  yuqori  bo’ladi.  Yomon  yer  uchastkasini  ijaraga  olgan  

ijarachilar  qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish bahosidan oshadigan bahoda sotib, yer 

egalariga  absolyut  renta  shaklida  o’zlashtiradigan,  o’rtacha  foydadan  yuqori  daromad  keltiradilar. 

Shunday qilib, barcha ijarachiga berilgan yer uchastkalari yer egalariga absolyut renta keltiradi. 

---

 

 

 

162 

 

Yer  egalari  ijara  haqi  shaklidagi  absolyut  rentani  faqat  qishloq    xo’jaligi  maqsadlari  uchun 

foydalaniladigan  yer  uchun  emas,  balki    bino  va    inshootlarni  qurish  uchun  mo’ljallangan  yer 

uchastkalari  uchun,  shuningdek,  foydali  qazilmalarni  qazib  olish  maqsadida  ijaraga  berilgan  yer 

uchun ham  oladilar.  

Qurilish uchastkalari uchun to’lanadigan absolyut  rentaning  xususiyati shundan iboratki, uning 

miqdoriga joylashgan o’rniga qarab to’lanadigan differensial renta katta tasir ko’rsatadi. 

Demak, qanday turi bo’lishidan qatiy nazar, boshqa barcha ma’lumotlar bilan bir qatorda, renta – 

yerning bahosini o’rnatishda muhim rol o’ynaydi. 

Yerning aniq bozor bahosini o’rnatish uchun yer kadastri ma’lumotlari zarur; faqat shu asosda yer 

resurslarining sifati va boshqa xossalarini hisobga olgan holda obyektiv baholash mumkin.  

Yer  kadastri

  –  bu  davlat  tomonidan  yer  to’g’risida  obyektiv  ma’lumotlarni  olish  maqsadida 

o’tkaziladigan yerning ucheti, ro’yxatga olish va baholash bo’yicha harakati tizimi; kadastr shunday 

qilib,  davlat  tomonidan  maxsus  amalga  oshiriladigan    hisob-kitob-baholash  tadbirini  ifodalaydi.  U 

yerning holati, miqdori, sifati va baholash  huquqlari to’g’risida ishonchli ma’lumotlar va hujjatlardan 

iborat bo’ladi. 

Davlat kadastri yerdan oqilona foydalanish va uni muxofaza qilishni ta’minlash, yer egalari, yerdan 

foydalanuvchilar va ijarachilar huquqlarini himoya qilish, yerning bahosini, yer solig’ini, ijara haqini 

o’rnatish uchun obyektiv asos yaratish maqsadida amalga oshiriladi. 

Qishloq xo’jaligiga mo’ljallangan yerlarning kadastri quyidagi operasiyalarni o’z ichiga oladi: 

-yerdan foydalanuvchilarni davlat ro’yxatidan o’tkazish; 

-yerning miqdor va sifat jixatidan ucheti; 

-yerni baholash (tuproq bonitirovkasi va iqtisodiy bahosini hisobga olib) 

Ro’yxatga olish,

ya’ni yerlarni naturada chegaralari aniqlangandan keyin mulk qilib, egalik qilish 

uchun,  foydalanishga  va  ijaraga  berishni    rasmiylashtirish  va  hujjatlarini  berish      maxsus  organlar 

qarorlari  asosida  o’tkaziladi.  Yer  uchastkalarining  huquqiy  holatlari  haqidagi  ma’lumotlar  yerning 

davlat  kadastr  kitobida  aks  etdiriladi  va  yer  mulki,  yerdan  foydalanish  va  yerni  ijaraga  berish,  yer 

maydonidan maqsadli foydalanishning obyektlari va subyektlari to’g’risidagi ma’lumotlardan tashkil 

topadi.    

Yerning 

miqdor jixatdan ucheti

 yerning  mavjudligini, uning mulkdori va yerdan foydalanuvchilar 

obyektlari bo’yicha va ekin turlari bo’yicha (ekinzorlar, kshp yillik daraxtlar, pichanzorlar, yaylovlar) 

taqsimlanishini o’z ichiga oladi. 

Yerning