Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

10.2. Kapital qo’yilmalar tushunchasi, foydalanishning asosiy  yo’nalishlari, tarkibi 

va moliyalashtirish manbalari 

 

Qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarishi  jarayonida  harakatdagi  asosiy  vositalarning  asta-sekin 

eskirishi, so’ngra esa hisobdan chiqarilish ro’y beradi, bu esa ularni – oddiy yoki kengaytirilgan takror 

ishlab  chiqarish  zaruriyatini  keltirib  chiqaradi.  Asosiy  vositalarni  takror  ishlab  chiqarishni 

moliyalashtirish kapital qo’yilmalar manbalari hisobiga amalga oshiriladi. 

Qishloq  xo’jaligida  kapital  qo’yilmalar  deb  harakatdagi  asosiy  vositalarni  tiklashga  va 

kengaytirishga yo’naltirilgan pul vositalariga aytiladi.

 

Kapital qo’yilmalar ishlab chiqarish va noishlab chiqarishga bo’linadi. 

1.Ishlab  chiqarish  kapital  qo’yilmalarga  mahsulot  ishlab  chiqarish  bilan  bog’liq  bo’lgan 

xarajatlar  kiradi.  Bu  xarajatlar  traktor,  qishloq  xo’jalik    mashinalari,  ishchi  va  mahsuldor  mollar, 

binolar  va    inshoatlar,    yo’l  qurilishi  va  boshqalarga  sarflanadi.  Ishlab  chiqarish  kapital 

qo’yilmalariga, iqtisodiy mohiyati bo’yicha, shuningdek asosiy podani vujudga keltirish  xarajatlari  

ham    kiradi.  Lekin    mavjud  uchyot  sistemasida    kapital    qo’yilmalar    sistemasiga    bu    xarajatlar 

kirmaydi va alohida hisobga olinadi. Asosiy poda uchun kapital  qo’yilmalar asosan brak qilingan, 

ishchi va mahsuldor hayvonlarni  sotishdan  tushgan mablag’lar hisobiga amalga oshiriladi; 

2.Noishlab  chiqarish  kapital  qo’yilmalariga  uy-joy  qurilishi    madaniy-maishiy  binolar  va 

sog’liqni saqlashga sarflanadigan xarajatlar kiradi.   

Kapital    qo’yilmalar  -  bu    potensial    asosiy    vositalar    bo’lib,  ular    ma’lum  obyektlarni 

foydalanishga topshirilgandan keyin asosiy vositalarga aylanadi.  

Qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarishda    kapital    qo’yilmalardan    foydalanishning  asosiy 

yo’nalashlari quyidagilardir: 

1.O’simlikchilik  va  chorvachilik  ishlab  chiqarish  binolari,  ustaxonalar,  uy-joy,  madaniy-

maishiy obyektlar va boshqalarining kapital  qurilishi va rekonstruksiyasiga; 

2.Ishlab  chiqarish  qurollari(mashina,  uskunalar)  ishchi  hayvonlar  sotib  olinadi,  shuningdek 

mahsuldor hayvonlar podasi shakllantiriladi. 

3.Yerlarni  meliorasiyalash,  ko’p  yillik  daraxtlarni  o’tkazish,  hosilga  kirgancha  o’stirish    va 

boshqalar.  

Bevosita  qishloq  xo’jaligini  rivojlantirishga  ajratilgan  pul    vositalaridan  tashqari,  butun 

kompleks ishlar bo’yicha qishloq xo’jaligini rivojlantirishga sarflanadigan kapital qo’yilmalar o’ziga 

quyidagi bir qator  xarajatlarni oladi: 

1.Davlat va jamoa xo’jaliklarini texnika bilan  ta’minlaydigan korxona va tashkilotlar qurilishi 

uchun vositalar; 

2.Qishloq xo’jaligi ilmiy tadqiqot muassasalari qurilishiga; 

3.Qurilish materiallari ishlab chiqarish bo’yicha korxonalar barpo qilishga; 

4.Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta  ishlash  va  boshqa  maqsadlarga. 

Ma’lum  bir  davrga  mo’ljallangan  kapital  qo’yilmalarning  jami  summasi  kapital 

qo’yilmalarning to’plamini tashkil qiladi(KQ). Kapital qo’yilmalarning sig’imi (KQS) deganda 1 ga 

yer  maydoniga  (qishloq  xo’jalik  yaroqli  yeriga,  haydaladigan  yerga)  to’g’ri  keladigan  kapital  

---

 

 

229 

 

qo’yilmalar summasi - (Yer) yoki 1 mol o’rni - (MO’)ga to’g’ri kelgan kapital qo’yilmalar summasi 

tushiniladi va quyidagi formula bilan hisoblanadi. 

 

MO`

KQ

KQS

        

;

 

KQS

=

=