Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

8.3. Aylanma vositalar:doiraviy aylanishi, klassifikasiyasi va me’yorlashtirish 

 

Bir  ishlab  chiqarish  jarayonida  qatnashib  o’zining  tashqi  shaklini,  ko’rinishini  to’la 

o’zgartiradigan,  qiymatini  mahsulot  tannarxiga  to’la  o’tkazadigan  vositalarga  aylanma  vositalar 

deyiladi.  Bularga  yosh  mollar,  parrandalar,  yem-xashak,  yoqilg’i  moylash  materiallari,  asbob-

uskunalar va bir yilda o’zining xizmat muddatini tugatadigan inventarlar kiradi.                    

Muomaladagi fondlarga esa sotish uchun tayyorlangan mahsulotlar va pul mablag’lari kiradi. 

Qishloq xo’jaligida aylanma vositalar sanoatdagi va xalq xo’jaligining  boshqa tarmoqlaridagi 

aylanma vositalardan farq qilib, o’ziga  xos xususiyatlarga ega: 

-Ishlab chiqarish siklining uzoq davom etishi  munosabati  bilan aylanma vositalar aylanishining 

ko’pga cho’zilishi. Shuning uchun aylanma  vositalarini avanslashtirish me’yoriy miqdorda va uzoq 

vaqtga mo’ljallab sarflanishga to’g’ri keladi. 

---

 

 

 

184 

 

-Mehnat  predmeti  xarajatlarining  notekisligi    va    ularning  oborotdan  chiqib  ketishi  qishloq 

xo’jaligi  ishlab chiqarishining mavsumiyligi  sababli yilning turli davrlarida ular tarkibining keskin 

o’zgarishiga sabab bo’ladi. Qishda aylanma  vositalar urug’, yem shaklida zahirada turadi, yozda esa 

ularning katta qismi tugallanmagan ishlab chiqarishga sarflanadi. 

-Aylanma  vositalarning  bir  qismi  ichki    xo’jalik    oborotida  foydalaniladi.  Qishloq  xo’jaligi  

mahsulotlarining  anchagina  qismi sotilmaydi, balki natural shaklda (urug’, yem-xashak)  qaytadan  

ishlab chiqarish jarayoniga  kelib tushadi. 

-Xo’jalik yuritishning turli tuman shakllari sharoitida aylanma  vositalar nafaqat davlat, balkim 

dehqon xo’jaligi  va  jamoa mulki bo’lishi mumkin. Shu boisdan ular moliyalashtirish manbalari va 

me’yorlashtirish usullaridan farq qilishi mumkin. 

Qishloq xo’jaligida aylanma vositalar shakllanish manbalari bo’yicha ikkiga bo’linadi:  

1.

 

Xususiy. 

2.

 

Qarzga olingan. 

     1.Xususiy  vositalar-bu  davlat  korxonalarida,  kooperativlarda,  aksiyador  jamiyatlarida,  ijara 

kollektivlarida, dehqon xo’jaliklarida doimiy foydalanilayotgan aylanma vositalarning bir qismidir. 

Barcha  xo’jalik  yuritish  shakllarida  aylanma  vositalarni  to’ldirish  manbai  sof  daromad  va  foyda 

hisoblanadi. Aylanma vositalar bir-biridan, ularni baholash usullari bo’yicha ham farq qiladi: 

-Qishloq xo’jaligining o’zida chiqadigan o’tgan yilgi va joriy yilgi mehnat predmetlari haqiqiy 

tannarxi bilan baholanadi.  

-Sanoatdan  olinadigan  mehnat  predmetlari  haqiqiy  xarajatlari  (sotib  olish  va  yetkazish 

xarajatlari) bo’yicha baholanadi.  

-Ijara jamoalaridagi mehnat predmetlari yagona ichki  xo’jalik baholari bo’yicha baholanadi. 

2.Qarz  hisobiga  shakllanadigan  aylanma    vositalartovar-moddiy  boyliklarning  me’yordan 

ortiqcha qoldiqlari va mavsumiy xarajatlari uchun olingan kreditlarni bildiradi. 

Qishloq  xo’jaligi  korxonalarida  aylanma  mablag’lar  ulardagi  aylanma  fondlar  va  muomala 

fondlaridan  tashkil topadi. 

Aylanma fondlarni o’zlarining ichidagi o’rniga qarab 2 guruhga bo’linadi: 

1.Ishlab chiqarish jarayonidagi aylanma fondlarga - yosh mollar va boquvga ajratilgan hayvonlar, 

parrandalar, kelgusi yil uchun qilingan xarajatlar kiradi. 

2.Ishlab chiqarish zahiralari, yem-xashak, urug’lik, ko’chatlar, ehtiyot  qismlar, tez eskiradigan 

vositalar va boshqa buyumlar kiradi. 

Aylanma mablag’larning manbalari 2 ga bo’linadi: o’ziniki va  sotib olingan aylanma mablag’lar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

AYLANMA VOSITALAR 

Muomila fandlari 

Moddiy aylanma vositalari 

Pul vositalari  

Tugallanmagan ishlab 

chiqarish  

Ishlab chiqarish 

zahiralari  

Tayyot mahsulotlar 

O`g`it va 

yadoximikatlar 

Boquvdagi 

mollar 

Boshqalar  

Yoqilg`i 

Bazadagi 

qora mollar 

Zahira qismlar 

Urug`chilik 

Dehqonchilik 

CHorvachilik 

---

 

 

 

185