Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

8.3.8. “Zayn al-axbor” 
“Zayn al-axbor” (“Tarixlar bezagi”) nomli kitob muallifi XI asrning yirik 
tarixchisi Gardiziydir. Uning twla ismi Abu Said Abulh’ay ibn Zah’h’ok ibn 
Mah’mud Gardiziy, G’azniga (Afoniston) tobe bwlgan va uning sharqiy tarafida 
joylashgan Gardiz qishlog’ida tug’ilgan. U wz zamonidaёq  shuh’rat topgan 
olimdir. Bu esa uning yaqin “Zayn al-axbor” nomli asari tufayli bwldi. Kitob 1049-

---

 
77
1050 yillar orasida ёzib tamomlangan va G’aznaviylardan Sulton Abdurashidga 
(1049-1053) taqdim etilgan. 
“Zayn al-axbor” asosan qadim zamonlardan (islomiyatdan avval  wtgan 
qadimgi Eron podshoh’lari zamonidan) to 1041 yilgacha, yani G’aznaviylardan  
Sulton Mavdud (1041-1050) bilan Sulton Muh’ammad (1030-1031, ikkinchi marta 
1041) wrtasida, yani 1041 yili Dinovarda bwlgan urushgacha Xurosonda bwlib 
wtgan voqealar h’aqida h’ikoya qiladi. Asarda ayniqsa Xurosonning arab 
istilosidan 1041 yilgacha bwlgan tarixi boshqa asarlarga nisbatan kengroq 
ёritilgan. 
Gardiziy ushbu asarini ёzishda  as-Sallomiyning “Kitob fi axbor vuloti 
Xuroson”, al-Jayxoniyning  “Ajoyib al-buldon”, shuningdek ibn Muqaffa, ibn 
Xalliqonning asarlaridan h’am foydalangan. 
“Zayn al-axbor” rumliklarning madaniyati (dar marifati rumiёn), turli 
xalqlarning diniy marosimlari va yil h’isoblari, Movarounnah’rning turkiy ah’olisi 
va Hindiston h’aqida degan boblardan iborat. Asarning turli xalqlarning 
(musulmonlar, yah’udiydar, xristianlar va boshqalarning) diniy marosimlari va yil 
h’isoblari h’amda Hindiston h’aqidagi boblari Abu Rayh’on Beruniy asarlari, Wrtv 
Osiё va Wzbekistonning turkiy ah’olisi h’aqidagi bobi esa qisman ibn 
 
Xurdodbeh’, Jayh’oniy va ibn Muqaffa asarlariga tayanib ёzilgan. 
Gardiziyning “Zayn al-axbor” asari Xuroson va Movarounnah’rning arablar 
istilosidan to XI asrning wrtalarigacha bwlgan siёsiy tarixini qrganishda muh’im 
wrin tutadi. 
“Zayn al-axbor” asarining forscha matni eronlik Mirzo Muh’ammad 
Qazviniy 1937 yili, Muh’ammad Nozim 1928 yili h’amda Said Nafisiy tomonidan 
1954 yili chop etilgan edi. 1969 yili Teh’ronda asarning twla nashri amalga 
oshirildi. Uning turkiy xalqlar h’aqidagi bobi rus tilida V.V.Bartold tomonidan 
1900 yili nashr qilingan. 
Kitobning Wzbekistonga aloqador qismi A.K.Arends tomonidan ruschaga 
qilingan tarjimasi 1991 yili L.M.Epifanova tomonidan nashrga tayёrlanib 
Toshkentda chop etildi.