Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

7. 3.20. ”Mafotix ul-ulum ” 
 
Wz davri qomusi bwlmish bu kitobni Abu Abdulloh’ Muammad al-
Xorazmiy yaratgan. U X asrda wtgan mashh’ur filolog va fan tarixchisidir. Uning 
twla ismi Abu Abdulloh’ Muh’ammad ibn Yusuf Kotibiy al-Xorazmiy bwlib, olim 
Somoniy Nuh’ 11 ibn Mansurning (976-997 y.) vaziri al-Utbiy qwlida dabir bwlib 
xizmat qilgani va asosan Nishopurda istiqomat qilib, fan tarixi h’amda davlat bosh 
idoralari uchun muh’im qwllanma bwlgan “Mafotix ul-ulum” (“İlmlarning 
kalitlari”) nomli muh’im asar ёzib qoldirganligi malum. Ushbu asardan malum 
bwlishicha, Abu Abdulloh’ yunon, surёniy, arab va fors tillarini mukammal bilgan 
keng malumotli kishi bwlgan. 
 
“Mafotix ul-ulum” 976-991 yillar orasida ёzilgan wziga xos izoh’li 
terminologik lug’at bwlib, ikki qismdan iboratdir. Birinchi qism olti bobodan 
iborat bwlib, unda shariat bilan bog’liq ilmlar fiqh’, aqidalar, grammatika, idora 
ishlarini yuritish tartibi, sheriyat va tarix tug’risida malumotlar keltirilgan. 
 
İkkinchi qism twqqiz bobdan iborat bwlib, u ajam, yani arab bwlmagan 
xalqlar yunonlar, suriyaliklar, forslar, h’indlar va boshqa xalqlar orasida taraqqiy 
etgan ilmlar – falsafa, mantiq, tibb, arifmetika, h’andasa-geometriya, falakiёt-
astronomiya, mexanika, musiqa va kimiё fanlarini wz ichiga oladi. 
 
Asarda yurtimiz h’aqida, xususan bu erda amalda bwlgan sug’orish 
wlchovlari h’aqida muh’im malumotlar h’am bor. “Mafotix ul-ulum” iomiy 
jamoatchilik, xususan V.V.Bartold, İ.Yu.Krachkrvskiy, S.L.Volin, van Flotenning 
yuksak bah’osiga sazovor bwlgan. Uning arabcha matni 1895 yili van Floten 
tomonidan, ayrim parchalar tarjimasi S.L.Volin tomonidan 1939 yili nashr 
qilingan. Toshkentda bu asarni R.M.Bah’odirov tadqiq etib, maxsus kitob ёzgan.