Mezolit (o’rta tosh) davri

4. Turkiston Muxtoriyati va uning qurol kuchi bilan tugatilishi.

(Qo’qon, 1917 yil noyabr, vaqtli hukumat, Mustafo Cho’qoyev, 1918 yil fevral) 1917 Y.26-28 noyabr Kukon shaxrida Turkiston ulka musulmonlarining favkulodda 4 kurultoyi bulib utdi. Kurultoyda demokratik musulmon ziyolilar talabi bilan Turkiston axolisini yevropalik kismi vakilligi xam teng gukukli bulib, ishtirok etdilar. Turkistonni boshkarish tuzumi tugrisidagi Macaia uch kun davom etgan kurultoyning dikkat markazida turdi. Kurultoyda ulkaning barcha mintakatari va kupgina jamoat tashkilotlaridan 200 nafardan ortik vakillar ishtirok etdi. Unda vakiillarning siyosiy faolligi tufayli muxim masalatar yuzasida kizgin munozaralar bulib utdi. Ma’lumki, musulmonlarning ushbu kurultoyi va unda kabul kilingan karorlar 10-yillar davomida "millatchilar guruxining yiginida e’lon kilingan burjua muxtoriyati" deb notugri tachkin kilinib keldi. Xujjatlar esa ushbu xolning butunlay aksi bulganligini isbotlayoydi. Masapan, Turkiston jadidlarining otasi sanalmish Maxmudxuja Bexbudiy uz ma’ruzasida kurultoyning Turkiston xalklari tarixida ulkan ijobiy, tarixiy xodisa va burilish davri ekanligini ta’kidlab, "Kurultoyimiz kabul kilayotgan karorlar shuning uchun xam axamiyatliki, unda Turkiston axolisining yearopalik vakillari xam ishtirok etmokdalar" deydi. Bexbudiy kurultoy xayatida musulmonlar bilan bir katorda boshka milliy guruxlarning xam vakillari bulishini yoklab chikdi. Kurultoyda Turkistonni bokarish shakli tugrisidaga masala yuzasidan suzga chikkanlarning kupchiligi Turkistonni muxtor respublika deb e’lon kilinishini, bu esa ulka axolisining ijtimoiy maksadlaridan kelib chikkanligini unta moye tushishini uktirdi. Mchtstoriyat va mustakillik e’lo» kilish fikrini xamma kullab-kuvvatladi.