XIX asrning 20-50-yillarida Podsho Rossiyasi bilan O'rta Osiyo xonliklari o'rtasida diplomatik va savdo-sotiq munosabatlari. Uzbek xonliklari urtasidagi munosabatlar oldinlari juda yaxshi bulib, bir-birlari bilan savdo alokalarini olib borganlar. Lekin keyinchalik xronliklar urtasida munosabatlar keskinlashib ktdi. Bularga xam uchala xonliklar xam uzlarini ustun kuyishi asosiy sababi gisoblanadi. CHunki, bu erda kim xukmron bulishi asosiy rol uynagan. YAna bir sababi, Rossiya xonliklarga urush ochganda, Xiva va Kukon xonliklari kelishisli yulnni tanlaganda, Buxoro xonligi urushish yulini taniagan edi. SHu tufayli xonliklar urtasida nizolar kelib chikkan
4. O'zbekistonda davlat arboblari va mahalliy ziyolilarning qatag'on qilinishi.. 20-30 yillarda musta b id tuz um ga karshi fikr bildirganlami ta'kib osti ga olish avj oldi.Ayni shu paytda «18 lar guruxi» «inogomovchilik», «kosimovchilik» kabi siyosiy ishlartukib chikarilgan edi. «18 lar guruxi» 1925 yil 19- noyabrda Samarkandda chikarilgan Uzbekiston KP (b) MKning plenumi yigilishi bir kun emas turt kun davom etadi.Buning asosiy sababi respublikadagi yukori ma'suliyatli vazifani egallab turgan 18 shaxening uz lavozimlaridan ketishi xakidagi arizasi buldi.Ular uz iste'folari sababini xususiy mulkni yukotish xisobiga utkazilgan er-suv isloxoti usullariganorozilik sifatida izoxlashadi. «Inogomovchilik» 1926-1931 yillarda mustabid tuzum tomonidan milliy raxbar va ziyolilarning katagon kilinishiga sabab bulgan uydirmalar «Inogomovchilik usha yillarda, UzSSR Maorif Xalk komissari vazifasini bajarib kelgan Raxim Inogomov (1902-1938) nomi bilan boglik yana bir guruxdanbiri bu «Kosimovchilik» guruxidir - 1929 yillarda milliy an'anaviy sud va xukuk soxasidagi kadriyatlarnn saklab kolish tarafdorlari bulgan vatanparvar ruxdagi xukukshunos mutaxassislarni mustabid sovet tuzumiga majourai buysundirish nulidagi (repressiya) katagon 1929-yilda UzSSR oliy sudining raisi Sa'dullo Kosimovning «kosimovchilik» deb nomlangan ishini kurib chikishi boshlandi.Xalk ta'limi tizimidagi maorifparvar ziyolilarga karshi olib borilgan kuvgin va katagonlarga xalk dushmanlari, chet El josuslari -A.Ikromov, F.Xujaev va boshkalar uzlarining maorif komissarligidagi odamlari» - Usmonov , Ruziev, Soronin, orkali xalk maorifiga katta ziyon etkazilgan degan buxtonlar asos kilib olindi.Ayni paytda istiklol va erk kuychilari, o'zbek xalkining mashxur yozuvchilaridan Fitrat, CHulpon,A.Kodiriy, U.Nosir Stalin istebdodining begunox kurboni buldil ar. Uzbekiston Prezidenti I.Karimov ta'kidlaganidek respublika NKVDsi «uchdiklan> tomonidan 1937-39 yillarda 41 mingdan ziyod kishi kamokka olinib, ulardan 6 ming 920tasi otib tashlangan edi.Millatning ilgor tarakkiyparvar ziyolilari katagon kilinishi okibatida xalkimiz ularning noyob asarlarini ukiuidan uzok vakt maxrum buldi.Siyosiy boshkarma organlari (OGPU) F.Xujaev, A.Ikromov, D.Manjara, S.Segizboev va boshkalar xususida "Sovetlarga karshi, kuporuvchanlik" uydirma ishlarini tukib chikdilar. Bular nazariy baxs va munzaralzrga uz pozitsiyalarini maxkarn turib, ximoya kiladigan xumatli va c'tiborli xalk etakchilaridan edi. Ular shaxsga engiiishning, yakka partiya zuravonligi ildiz otib ketishining xavfli ekanligini anik-ravshan tushunar edilar. Ular joylarda katta xukm utkaza oladigan bulnshlariga karamay, katagonlarning zurayib borishini tuxtatib kololmadilar. Partiya viloyat komitetlari sekretarlari D.Rizaev, X.Boltaev, gSHsroilov kabilar xam katgon kilindilar
Do'stlaringiz bilan baham: |