Mezolit (o’rta tosh) davri

2. IX asr boshlarida Movarounnahrning siyo siy ahvoli. Tohiriylar davlati. VIII asr oxirlari -IX asr boshlariga kelib Xuroson va Movarounnaxrning ijtimoiy-siyosiy xayotida muxim uzgarishlar yuz berdi. KariYb bir yarim asr davom etgan arablar xukmronligi katta siyosiy larzalarga duch keldi. Urta osiyo xalklari asta-sekin uz mustakilligiga erisha bordi. Erksevar Xuroson va Movarounnaxr xalklarining uz erki, ozodliklari yulida olib borgan uzluksiz kurash va kuzgolonlari va xalifalik xokimiyati tizimidagi uzaro ixtiloflar va muxolifatchiliklarning kuchayib borishi axir-okibatda arablarnnng siyosiy xukmronlngini keskin zaiflashtirishga olib keldi. Bundan Xuroson va Movarounnaxrning maxalliy xukmron donralari ustamonlik bilan foydalandilar. Toxiriylar sulolasining Xurosonda,Somoniylarning Movarounnaxr da siyosiy xokimiyatni kulga kiritib, mustakil tarakkiyot yulida ilgarilab borganligining sababi xam shudir. IX asr boshlaridagi ancha tadbirkorlik va ustakorlik bilan xokimiyatni idora etib kelgan xalifa Xorun ar-Rashid vafotidan sung uning ugillari Amin va Ma’munlar urtasida toju-taxt uchuy kurash kuchayib ketdi. Muttasil 4 Vid davom etgan bu murosasiz urush pirovardida Ma’mum galaba kozonadi. U 813 yilda xalifalik taxtini egallaydi. Toxiriylar boshkaruvi davrida kumush tangalar - dirxamning zarb etilishi.

3. Jadidlar harakatining yuzaga kelishi va uning atoqli vakillari XIX asr oxnri - XX asming boshlarida siyosiy, madaniy, iktisodiy jixatdan inkiroz xolatiga tushib kolgan mustamlaka tufayli rivojlanishi past darajada bulgan ulkada Turkiston ziyolilari chor Rossiyasining mustamlakachilik zulmidan kilish, uz milliy davlatchiligini tuzish, iktisodiy va madaniy tarakkiyotga Yul ochish, xalkka ziyo tarkatish choralarini kurdi. Bu borada jadidchilik xarzkati katta rol uynadi. Jadidchilik rus mustamlakachnligiga karshi mnlliy demokratik xarakat bulib, u usha davr Turkistondagi kolok iktisodiy ijtimoiy va madaniy sharoitda yashayotgan xalklami ma'rifatlashtirish, jamiyat xayotida ijtimoiy va madaniy isloxotlar utkazish, pirovardida, milliy mustakillik goyalarini gayotga tadbiketish maksadini uz oliga kuydi. XlX-asr oxiri va XX asr boshlarida Turkiston ijtimoiy-siyosiy xayotida jadidchilik xarakati keng kuloch yoyib rivojlandn. Jadid euzi arabcha bulib, yangi usul degan ma'noni anglatadi. Ammo jadidchilar xarakati fakat madaniy-ma'rifiy xarakat, ya'ni eski maktablarning kiyin ukitish tizimiga nisbatanyangi usuliga asoslangan yangi uslub asosida ukitishga utishdangina iborat emasdir. U ayni chogda keng, chukur mazmundagi ma'naviy- maVifiy, milliy tarakkiyot va milliy istiklol muammolzrini xam uz ichiga olgan edi. Jadidchilik xarakatining ilxomchisi va tashkilotchisi kirim-tatar ziyolilarining ilgor vakili Ismoil Gaspirinskiy edi. Urta Osiyoda jadidchilik xarakatining yirik vakillari Munavvar Kori Abdurashidxonov, Bexbudiy, Avloniy, CHulpon, Fitrat, Ayniy, Fayzulla Xujaev va boshkalar. Toshkentda birinchilar katorida jadid maktabini 1901 yilda Munawar Kori Abdurashidxonov ochdi. 1910yilga kelib Toshkentda bunday maktablar soni 10 taga, Kukon shaxrida esa 16 taga etdi. Turkiston jadidlir adolat, erk va ozodlik uchun kurashda uz faoliyatlarini uch yunalishda olib bordilar. Btrinchisi YAngi uslubdagi jadid makgablari ochish, ikkinchidan umidli yoshlami chet ellarga ukishga yuborish, Uchynchidan Turli ma'rifiy jamiyatlar tuzish yuli bilan omma urtasida targibot-tashvikot ishlarini yulga kuyish orkali ziyolilarning kuclili firkasini tashkil etish. Asosiy siyosiy maksadi CHor mustamlakachiligidan xalos bulish. Ziyolilaming kuchli tabakasini tashkil etish va ulaming omma urtasidagi ta'sir doirasini kengaytirishda jadidlar matbuotga katta um id bogladilar: Tarakkiy, Xurshid, Osiyo, Turon, Sadoi Turkiston, Sadoi Fargona, Oynakabi gazeta vajurnallarnashr etildi. Uzbek dramaturgiyasining ilk asari xisoblanmish Bexbudiyning Padarkush asari va uning saxnalashtiri lishi.