Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

Sofizm  so‘zi  «ayyorlik»,  «soxta  donolik»  degan  ma’nolarni
 
bildiradi.  Bunday  ishlar  bilan  shug‘ullanuvchilar,  ya’ni  rostni
 
yolg‘on,  yoig‘onni  rost  deb  tasdiqlovchi,  o‘zini  dono,  boshqalarni
 
esa  nodon  qilib  ko‘rsatuvchi  kishilar  sofistlar-safsatabozlar  deb
 
ataladi. 
Soflstlar chin fikrni xato,  xato fikrni esa chin deb isbot- 
lovchi kishilar bo‘lib,  o‘z  maqsadlarini  amalga  oshirishda  o‘ziga 
xos isbotlash usullaridan foydalanadilar.
Forobiy  «Falsafatu  Aristutolis»  nomli  risolasida  safsatabozlar 
qo‘llaydigan  quyidagi olti usulni ko'rsatadi:  «1)  tanbeh berish;  2) 
dovdiratish;  3)  tuhmat  qilish;  4)  nutqda  duduqlanishga  majbur 
qilish;  5)  bema’ni  narsalardan  foydalanish,  safsata;  6)  suhbat- 
doshga  so‘z  bermaslik».  Soflstik  muhokamalarga  chalkashtirish, 
yanglishtirish,  aldash,  noto‘g‘rini  to‘g‘ri,  to‘g‘rini  noto‘g‘ri  deb 
bilish xosdir.
Soflstik  muhokamalar  so‘zlovchi  va  tinglovchi  orasidagi  fikr 
almashinish  jarayonida,  suhbat  va  bahs  yuritishda  qo‘llaniladi. 
Bunday  muhokamalardan  maqsad  suhbatdoshining  yolg‘on  ga- 
pirayotganligini ko‘rsatish,  uning fikrini yuzaki rad etgan holda, 
hamma  tomoftidan  qabul  qilingan  fikrlarga  nisbatan  zid  fikrga 
olib  kelish,  fikrini  chalkash  bayon  qilishga  va  (suhbatdoshini) 
hadeb  bir  fikrni  qayta  takrorlashga  (ezmalik  qilishga)  majbur 
etishdir.  Soflstlar  o‘z  maqsadlarini  amalga  oshirishda  insonning 
ruhiy  holatidan,  tafakkurida  o‘rnashib  qolgan  fikrlaridan,  odat- 
laridan,  Shuningdek biror g‘oyaning tarafdori ekanligidan ustalik 
bilan foydalanadilar.  Masalan,  «Kal» soflzmi:
— Agar odamning boshidan bir dona soch tolasi to'kilsa,  u kal 
boladimi?
— Yo‘q.
— 0 ‘n dona to‘kilsa-chi?
— Kal bo‘lmaydi.
— Bittadan boshdagi hamma sochlar to‘kilgandachi?
— Unda kal bo‘ladi.
— Sen o£z so‘zingga o‘zing qarshi chiqayapsan.  Hozirgina bitta 
sochi  to‘kilsa  kal  bo‘lmaydi  degan  eding.  Bu  soflzmda  bir  dona
254

---

soch  tolasining  to‘kilishi  bilan  bittadan  hamma  soch  tolasining 
to‘kilishi bir hodisa  deb ko‘rsatiladi.