Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Rezbalarning asosiy turlari
Metrik rezba Dyuymli rezba Quvur rezbasi Trapesiyaviy rezba Tirak rezba To’g’riburchakli rezba Doiraviy rezba .
Metrik rezba (2.3-rasm) juda keng tarqalgan mahkamlash rezbalaridan biri sanaladi. Profili teng tomonli uchburchak rasmda, shuning uchun α =60^o. Rezbaning uchlari o’tmaslashtirilgan holda tayyorlanadi, bu esa kuchlanishlar jamlanishini ancha kamaytiradi, rezbani shikastlanishidan saqlaydi. Radial tirqishning mavjudligi buvday rezbaning nogermetik bo’lishiga sababchidir. Metrik rezba yirik va mayda qadamli turlarga bo’linadi.
Dyuymli rezba (2.7-rasm, a). Teng yonli uchburchakli profilga ega va α=55^o. Xorijdan keltirilgan detallarni xa’mirlashda qo’llaniladi.
Quvur rezbasi (2.7-rasm, b). Bunday rezba silindrsimon rezbadir va mayda dyuymli rezba hisoblanadi. Bunday rezbalarda rezbaning botiq va chiqiq qismlari doirasimon bo’lgani uchun radial tirqish mavjud emas. Germetik birikma hosil qiladi, quvurlarni ulash uchun ishlatiladi. Birikmaning yuqori jipsligini konussimon rasmda tayyorlangan quvur rezbalari ta’minlaydi.
Trapesiyaviy rezba (2.7-rasm, v). Vint-gaykali uzatmalardagi asosiy rezba hisoblanadi. Bunday rezbaning profili teng yonli trapesiya bo’lib, α=30^o. Tayyorlanishi nisbatan oson va ishqalanishga kam quvvat sarf bo’ladi. Yuklanish ostida ilgarilanma-qaytma harakatni uzatish uchun ishlatiladi.
Tirak rezba (2.7-rasm, g). Profili α=27^o li teng yonli bo’lmagan trapesiyadan iborat. Foydali ish koeffisienti trapesiyaviy rezbalardan yuqori. Vint-gaykali uzatmalarda yuqori yuklanishlarni bir tomonlama o’qiy yo’nalishda qabul qilishda ishlatiladi.
To’g’riburchakli rezba (2.7-rasm, d). Profilli kvadrat, kichik mustahkamlikka ega. Yedirilishi natijasida o’q bo’yicha tirqishlar hosil bo’ladi. Standartlashtirilmagan. Кam yuklanishli vint-gaykali uzatmalarda cheklangan tarzda ishlatiladi.
Doiraviy rezba (2.7-rasm, e). Profili-qisqa to’g’ri chizikdar bilan tutashtirilgan yoylardan iborat, profil burchagi α=30^o. Yuqori dinamikaviy mustahkamlikka ega. Ifloslangan muhitda og’ir ekspluatasiya sharoitlarda chekli qo’llanadi. Quyma, dumalatib ishlov berish va bosim ostida yupqa devorli detallarda tayyorlanishi mumkin.
Mustahkamlik xisobi
Rezbalarning shikastlanishining asosiy turlari: mahkamlovchi rezbalarda – o’ramlarining kesilishi; yo’naltiruvchi rezbalarda –o’ramlarining yeyilishi. Bularga mos holda mahkamlovchi rezbalar uchun kesilish kuchlanishi bilan bog’langan mustahkamlik, yo’naltiruvchi rezbalar uchun ezilish kuchlanishi bilan bog’langan yyeyilish bardoshlik ishlash qobiliyati va hisoblashning asosiy mezonlari hisoblanadi .
Кesilish kuchlanishi bo’yicha rezbaning mustahkamlik sharti,
vint uchun,
,
gayka uchun,
, (3.1)
bu erda, N – gaykaning balandligi yoki vint detalga buralishi chuqurligi; yoki - rezbaning turini hisobga oluvchi koeffisienti, uchburchakli rezbalar uchun К≈0,87, to’rtburchakli rezbalar uchun К≈0,5, trapesiadal rezbalar uchun К≈0,65; К_t – rezba o’ramlari bo’yicha yuklamaning notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffisient.
Agar vint va gaykaning materiali bir xil bo’lsa, unda kesilish kuchlanishi bo’yicha faqat vint rezbasi hisoblanadi.
Ezilish kuchlanishi bo’yicha yo’naltiruvchi rezbaning yyeyilish bardoshlik sharti,