Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

49Tasma tarmoqlaridagi kuchlanishlar va ularning epyuralari
Tasma tarmoqlaridagi kuchlanishlar.
Tasma uchun ishlatiladigan materiallar deformasiyasi Guk qonuniga bo’ysunmaydi. Shuning uchun tasmadagi kuchlanishlar materiallar kursidagi formulalar yordamida aniqlanar ekan, olingan natijaning ma’lum darajada taqribiy ekanligini nazarda tutish kerak.
Eng katta kuchlanish etaklovchi tarmoqda bo’lib, u , va lardan iborat:
, . (17.13)
(17.9) formulani hisobga olgan holda kuchlanish quyidagicha ko’rinishda bo’ladi:
, (17.14)
yoki
. (17.15)
- foydali kuchlanish; - dastlabki taranglikdan hosil bo’ladigan kuchlanish. (17.7) formulaga asosan foydali kuchlanishni etaklovchi va etaklanuvchi tarmoqlardagi kuchlanishlar farqi sifatida tasvirlash mumkin,
.
Tasmaning shkiv tomonidan egiladigan qismida egilish kuchlanishi hosil bo’ladi (17.6-rasm). Guk qonuniga asosan,
,
bu yerda - nisbiy uzayish; E – elastiklik moduli. Tasma yoyining burchak bilan chegaralangan qismini ko’rib chiqib, ning qiymatini topamiz. Bu qismda neytral (o’rta) chiziq uzunligi ga teng, tashqi chiziq uzunligi esa ga teng. Tashqi tolaning uzayishi quyidagicha bo’ladi, . Nisbiy uzayish . Shunda eguvchi kuchlanish,
. (17.16)

17.6-rasm. Tasmadagi eguvchi kuchlanish epyurasi.

33 Rezbali birikmalarning geometrik o’lchamlari va rezbaga ta’sir etuvchi kuchlar
Rezbalarning shikastlanishining asosiy turlari: mahkamlovchi rezbalarda – o’ramlarining kesilishi; yo’naltiruv
chi rezbalarda –o’ramlarining yeyilishi. Bularga mos holda mahkamlovchi rezbalar uchun kesilish kuchlanishi bilan bog’langan mustahkamlik, yo’naltiruvchi rezbalar uchun ezilish kuchlanishi bilan bog’langan yyeyilish bardoshlik ishlash qobiliyati va hisoblashning asosiy mezonlari hisoblanadi (3.1-rasm).

3.1-rasm.
Кesilish kuchlanishi bo’yicha rezbaning mustahkamlik sharti,
vint uchun,
,
gayka uchun,
, (3.1)
bu erda, N – gaykaning balandligi yoki vint detalga buralishi chuqurligi; yoki - rezbaning turini hisobga oluvchi koeffisienti, uchburchakli rezbalar uchun К≈0,87, to’rtburchakli rezbalar uchun К≈0,5, trapesiadal rezbalar uchun К≈0,65; К_t – rezba o’ramlari bo’yicha yuklamaning notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffisient.
Agar vint va gaykaning materiali bir xil bo’lsa, unda kesilish kuchlanishi bo’yicha faqat vint rezbasi hisoblanadi.
Ezilish kuchlanishi bo’yicha yo’naltiruvchi rezbaning yyeyilish bardoshlik sharti,
, (3.2)
bu erda - ishchi o’ramlar soni (masalan, gayka o’ramlari soni).
Rezba – aylana shaklidagi jismlar ustida vint bo’ylab galma-gal joylashgan do’ng va chuqurlar. Rezba mashina detallarining biriktirish, zichlash yoki kerakli siljishini ta’minlaydi. 2. Rezbaning asosiy parametrlari.