Mexanika-masninasozlik fakulteti «texnologik masninalar va jihozlar» kafedrasi

8- AMALIY MAShG‘ULOT

TEMA: KONSTRUKSION MATERIALLAR TEXNOLOGIYASINING MASHINASOZLIKDAGI AHAMIYATI

Zamonaviy mashinasozlikni konstruksion materiallarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Xozirda mashinasozlikda kompozitsion materiallar, nanomateriallar ishlatilmoqda.

Konstruksion materiallar - har xil konstruktsiyalar yasalgan materiallar, mashina qismlari, quvvat yukini sezadigan tuzilmalar elementlari. Bunday materiallarning aniqlovchi parametrlari mexanik xususiyatlar bo'lib, ularni boshqa texnik materiallardan (optik, izolyatsion, moylash, bo'yoq va lak, dekorativ, abraziv va boshqalar) ajratib turadi.

Metalllar amalda eng ishonchli va bardoshli komponentlar bo'lganligi sababli, strukturaviy materiallar ulardan ko'proq ishlab chiqariladi. Shuning uchun qurilish materiallari tasniflanadi va ular ishlab chiqarilgan materialga ko'ra tan olinadi. Po'latni mustahkamligi, ishonchliligi va qayta ishlash qulayligi tufayli metallardan afzal ko'rishadi.

Metall qurilish materiallari. Materiallar po'lat, quyma va temirdan yasalgan qotishmalarga asoslangan. Bu tur yaxshi kuchga ega, uning qismlari va elementlari boshqalarga qaraganda tez -tez ishlatiladi. Magnit va magnit bo'lmagan shaklli qotishmalar ham ishlatiladi. Rangli va rangli metallarning kombinatsiyasi ishlatiladi. Ko'pincha bu alyuminiy, lekin ba'zi qismlarda unga asoslangan qotishmalardan foydalanish mumkin. Qotishmalar qismni qayta -qayta deformatsiyalash va o'zgartirish zarur bo'lganda ishlatiladi. Rangli materiallardan mis (bronza) va titan ham ishlatiladi.

Metall bo'lmagan qurilish materiallari. Metall bo'lmagan materiallar oldingi guruhga qaraganda ancha kechroq ishlatila boshlandi. Texnologiyaning rivojlanishi arzonroq alternativa yaratishga yordam berdi. Shu bilan birga, metall bo'lmaganlar ham kuchli va ishonchli. Metall bo'lmagan qurilish materiallari yog'och, keramika, shisha va kauchukning har xil turlaridan tayyorlanadi.

Kompozit materiallar xususiyatlari jihatidan bir -biridan juda farq qiladigan elementlardan iborat. Ular sizga oldindan belgilangan xususiyatlarga ega dizaynlarni yaratishga imkon beradi. Materiallar samaradorlikni oshirish uchun ishlatiladi. Kompozitsiya nomi matritsa materiali bilan berilgan. Bunday materiallarning barchasi poydevorga ega. Metall matritsali kompozitlar - metall, keramika - keramika va boshqalar. Ular sun'iy ravishda yaratilgan, chiqishda olingan material yangi xususiyatlarga ega. Kompozit materiallar metall va metall bo'lmagan qismlarni o'z ichiga olishi mumkin.

Tanlangan vazifani bajarish uchun qanday material kerakligini aniqlashga imkon beradigan boshqa tasnif mavjud - bu texnik mezonlarga ko'ra turlarga bo'linadi.

• mustahkamligi oshgan materiallar;

• o'ziga xos texnologik imkoniyatlarga ega materiallar;

• bardoshli materiallar (ishlashiga mexanik tirnash xususiyati ta'sir qilmaydigan elementlar);

• elastik qurilish materiallari;

• bo'shashgan materiallar;

• tabiiy ta'sirlarga chidamli materiallar;

• Yuqori quvvatga ega materiallar.

Qo'llash sohalari. Qurilish materiallari qurilish va ishlab chiqarish bilan bog'liq har qanday sohada qo'llaniladi. Foydalanishning eng keng diapazoni elektr energiyasi, qurilish va mashinasozlik sanoati tomonidan qabul qilindi. Bu erda tuzilmalar to'plami katta loyihani yaratish uchun birinchi qismdir.

Gurux	Material	qo‘llanishi	Mex. xususiyati
Metal konstruksion materiallar	Bronza	Shakldor quymalar, vtulkalar, podshipniklar, tishli g‘ildiraklar va shesternyalar.	Siqishdagi yuqori mustaxkamlik friksion yuklanish, oksidlanmaydi.
	Asbobsozlik po‘lati	O‘lchov va kesuvchi asboblar tayyorlanadi.	Mustaxkam, og‘ir, oksidlanmaydi,
	Titan	Samolyotsozlik, raketasozlik va meditsinadagi mas’ul detallar.	Engil, suvga barqaror, tok o‘tkazuvchi. .
Nometall konstruksion materiallar	Rezina	Konstruksiyalarni zichlovchi elementlari, kuchlanishdanizolyasiyalovchilar. Avtomobilsozlik, samolyotsozlik, raketasozlikda germetiklash va elastik detallar.	Yuqori taranglik, kichik zichlik, . kimyoviy va termik ta’sirlarga chidamli.
	Plastmassalar	Keng istemol mollari, avtomobilsozlik, oziq ovqat, aviasiya, qurilish sanoatida.	Past zichlik, yaxshi mustaxkamlik, past erish xarorati. Kimyoviy ta’sirlarga chidamlilik.
	Azbest	Trubalar, uy uchun qoplamalar, o‘tga chidamli materiallar va zichlovchilar.	Zarbadagi past mustaxkamlik. Tabiiy va kimyoviy ta’sirlarga barqarorlik.
	Keramika	Idishlar tayyorlash, tualet, vanna jixoz-lari, modellar yodgor-liklar tayyorlash. Ba’zi turlaridan pichoqning kesuvchi qismlari tayyorlanadi.	Yuqori zichlik, mo‘rtlik, korroziyaga chidamlilik, kichik taranglik, eyilishga barqarorlik.
	Aramid matolar (kevlar, tvaron, arselon)	Bronijiletlar tayyorlash, shinalarni armirlovchi qismlari, kabellarning himoya qatlamlari.	Yuqori mustaxkamlik va elastiklik, past zichlik, Kimyoviy va mexanik ta’sirlarga barqaror.
Kompozision materiallar	Faner	Mebel ishlab chiqarish, binolarni bezash.	Kichik zichlik, yuqori mustaxkamlik. Ishlov berish oddiy.
	Beton	Uy joy, inshootlar qurulishida	Siqilishdagi katta mustaxkamlik. Katta zichlik.
	Oynaplastik	Lodka korpuslari, turli detallar.	Katta mustaxkamltik, va kichik zichlik, hamda kichik zichlik. Nizkaya plastichnost.

Mustaqil bajarish uchun topshiriq.

1.Zamonaviy konstruksion materiallar haqida ngima bilasiz?

2. Kompozitsion materiallar qanday materiallar?

3. Mavzu bo‘yicha taqdimot tayyorlang.