Mexanika-masninasozlik fakulteti «texnologik masninalar va jihozlar» kafedrasi

3-AMALIY MAShG‘ULOT

MAVZU: UGLERODLI PO‘LATLARNING TURLARI VA MARKALANISHI

Odatda, po‘latlar ishlab chiqarish usullariga, kimyoviy tarkibiga, temir oksididan temirning qaytarilganlik darajasiga, sifatiga, ishlatilish joylariga va strukturasiga ko‘ra ajratiladi

Po‘latlar ishlab chiqarish usuliga ko‘ra konvertorda, marten pechlarda, elektr pechlarda va boshka usullarda olingan po‘latlarga ajratiladi.

Po‘latlar kimyoviy tarkibiga ko‘ra ug­lerodli va legirlangan po‘latlarga ajratiladi. Shuni qayd etish jo­izki, uglerodli po‘latlarda uglerod miqdori 0,3% gacha bo‘lsa - kam uglerodli, 0,3-0,5% oralig‘ida bo‘lsa -o‘rtacha uglerodli, 0,7% dan ortiq, bo‘lsa - ko‘p uglerodli po‘latlar deyiladi.

Temir oksididan temirni kaytarilganlik darajasiga ko‘ra po‘latlar FeO dan Fe ni to‘la qaytarilgan, chala qaytarilgan va qaytarilmaganlarga ajratiladi

Sifatiga ko‘ra po‘latlar oddiy sifatli, sifatli va yuqori sifat­li po‘latlarga ajratiladi

Ishlatilish joyiga ko‘ra po‘latlar konstruksion (qurilish va mashinasozlik), asbobsozlik va maxsus po‘latlarga ajratiladi

Strukturasiga ko‘ra po‘latlar evtektoidgacha, evtektoid va evtekto- iddan keyingilarga ajratiladi. Ma’lumki, evtektoidgacha bo‘lgan po‘lat­larda struktura ferrit, ferrit-perlit yoki perlit-ferritdan, evtek­toid po‘latda struktura perlitdan, evtektoiddan keyingi po‘latda struk­tura perlit-sementitdan iborat bo‘ladi.

Sifatli uglerodli konstruksion po‘latlar oddiy sifatli uglerodli konstruksion

1-jadval

Marka­ lari	A guruhidagi po‘latlar				B guruhidagi po‘latlar		Ishlatilish joyi
	v,, Mp	Mp	ya,g	marka­ lari	S %	Mp. %
StO	300	-	25	BStO	0,23 (kupi bilan)	-	Tagliklar, tusiqar
CtIkii	300-390	-	35	BSt1 k BSt1 ps	0.06-0,12	0.25-0,50	Unchalik muhim Bo’lmagan qurilish konstruksiyaisi elementlari (trubalar, parchin mixlar, boltlar) tayerlashda
St! ne, St1sp	310—410	-	34	BSt1sp	0.06-0.12	0.25-0,50
St2kp	320-410	215	33	BSt2 kp, BSt2ps	0,09-0.15	0,25-0,50
St2ps, St2sp	330-430	225	32	BSt2sp	0.09—0.15	0.25-0,50
StZkp	360- 410	235	27	BstZkp, BstZps	0.14-0.22	0,40-0,65	Kuril i sh konst­ruksiey balkalari. trubalar, shaybalar, gaykalar boltlar detallar tayerlashda
StZps, StZsp	370—430	245	26	BStZsp	0.14-0.22	0.40-0,65
StZ Gps	370-490	245	26	BStZG ps	0.14-0.22	0.80-1.10
St3Gsp	390-570	-	-	BStZGsp	0.14-0.22	0.80-1.10
St4kp	420-510	255	25	BSt4kp. Bst4ps	0,18-0.27	0,40-0.70
St4psb St4sp	410-530	265	24	Bst4sp	0.18-0.27	0.4—0.7
St5ps, St5sp	490—430	285	20	BSt5ps, BSt5sp	0,28-0.37	0,50-0,80	Yuk,ori puxtalik talab qiladigan qishloq, xo‘jalik mashinalarida detlllari boshqalar tayerlashda

GOST 1485-74 buyicha ko‘p uglerodli asbobsoelik po‘latlarning markalari, ulardagi uglerodlar miqdori, yumshatilgandagi, suvda toblab bo‘shatilgandan keyingi qattikligi va ishlatish joylari keltirilgan.

Uglerodli po‘latlarning markalanishi. Kam uglerodli konstruksion po‘latlar (BST1, ST2, CT1kp, ST3ps. va boshqa markalar)dagi, masalan BST_kp markadagi B xarfi po‘latni besssmer konvertorda olinganligini bildi- radi, ST xarflari po‘latligini, bu xarflardan keyingi raqam tartib no- merini bildiradi. Shuni qayd etish kerakki, raqamlar nomeri ortgan sari po‘latlar tarkibidagi uglerod miqdori xam ortadi. Raqam indeks xarfi «sp»ga kelsak, po‘latdagi FeO dan Fe ning to‘la qaytarilganligini, «pe» — chala, «kp» — qaytarilmaganligini bildiradi.

O‘rtacha uglerodli tartib konstruksion po‘latlar (0,5, 0,8, 10, 20, 30G va boshqalar) GOST 1050-44 bo‘yicha ikki xonali raqamlar bilan markalanadi. Masalan, po‘lat 40 markadagi 40 son yuzga bo‘linsa, uning tarkibidagi uglerodning o‘rtacha foiz miqdori aniqlanadi. Shuni ham qayd etish joiz­ki, sifatli konstrukiion po‘latlar tarkibidagi marganes miqdoriga ko‘ra ikki guruxga ajratiladi.

Birinchi guruxdagi po‘latlarda marganes miqdori ko‘pi bilan 0,7-0,8% bo‘lsa, ikkinchi guruxdagi po‘latlarda marganes miqdori 1 - 1,2% gacha bo‘ladi.

Ko‘p uglerodli po‘latlarning (U7, U8, U8A va boshqalar) markalanishiga kelsak, masalan, U10A markali po‘latdagi «U» xarfi uglerodli po‘latli­gini, raqam o‘nga bo‘linsa, tarkibidagi uglerod miqdorini bildiradi. Raqamdan keyingi “A” xarfi esa po‘latning tarkibida S, R elementlar yo‘q darajada bo‘lib, bu po‘latlar yuqori sifatli po‘latlar ekanligini bildiradi. Masalan, U7A po‘lat tarkibida uglerod 0,7% bo‘lsa, S ≤ 0,02%, R ≤ 0,03% bo‘ladi.

Mustaqil tayyorlanish uchun topshiriqlar.

1. Uglerodli po‘latlarning qanday turlari mavjud?

2. Uglerodli po‘latlar qanday markalanadi?

3. Uglerodli asbobsozlik po‘latlari qanday markalanadi?

4. Mavzu bo‘yicha taqdimotlar tayyorlang