Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

15-MAVZU
LABORATORIYA ISHI. SHAYINLI TAROZI YORDAMIDA 
JISM MASSASINI O‘LCHASH
Kerakli asboblar. Shayinli tarozi toshlari bilan stakan, suv, massasi 
o‘lchanishi kerak bo‘lgan kub, shar, silindr shaklidagi jismlar.
Ishni bajarish.
1. Shayinli tarozining tuzilishi, turli massaga ega bo‘lgan tarozi toshlari 
bilan tanishish (16-rasm).
2. Jism massasini o‘lchashdan oldin tarozi muvozanatga keltiriladi. 
Lozim bo‘lsa, pallalarga qog‘oz parchalari qo‘yiladi.
3. Massasi aniqlanadigan jismni tarozining chap pallasiga, toshlarini 
o‘ng pallasiga qo‘yiladi.
Laboratoriya ishi

---

II bob. Mexanik hodisalar
42
42
50
500
200
100
10
20
20
50
16-rasm.
4.  Tarozini  buzib  qo‘ymaslik  uchun  toshni  taxminan  jism  massasiga 
yaqinrog‘ini  tanlab  qo‘yiladi.  Juda  ko‘p  farq  qiluvchi  toshni  qo‘yganda 
tarozining og‘ishi chegaradan chiqib ketishi mumkin.
5. Tarozi pallasiga ho‘l, ifl os, issiq jismlarni qo‘yish mumkin emas. 
Unga  suyuqlikni  bevosita  quyish,  idishsiz  sochilib  ketuvchi  narsalar 
(shakar, tuz)ni ham solish mumkin emas.
6. Tarozida faqat uning pasportida yozilgan yukdan ortiqcha yukni 
tortish mumkin emas.
7. Kichik massali toshchalarni faqat pinset (mo‘ychinak) yordamida 
idishidan olib pallaga qo‘yiladi. Chunki qo‘l bilan ushlansa, qo‘ldagi nam 
va yog‘ tosh chaga o‘tib, uning massasiga ta’sir qilishi mumkin.
8. Pallaga qo‘yilgan tosh yengil bo‘lsa, unga chamalab yengilroq 
toshdan boshlab qo‘shib borish kerak.
9. Tarozi muvozanatga kelib, strelkasi nolni ko‘rsatsa yoki u pallalar 
qo‘yilgan tomonlarning ko‘rsatkich uchlari bir to‘g‘ri chiziqqa kelsa, 
palladagi toshlar massalarining yig‘indisi hisoblanib yozib olinadi.
10. Tarozida suvsiz bo‘sh stakan massasi m
st.
 tortib olinadi (17-rasm).
11. Stakanni palladan olib, unga ma’lum miqdorda suv solinadi.
12. Suvli stakanni tarozi pallasiga qo‘yib, massasi m
st.suv
 o‘lchanadi.
13. m
suv
 = m
st.suv 
− m
st
 formuladan stakandagi suv massasi hisoblanadi.

---

43
           
17-rasm.
I z o h. Agar o‘lchanadigan jism massasi sizda mavjud bo‘lgan eng 
kichik tosh (20 mg) qo‘yilganda ham og‘ir yoki yengil kelsa, 
umumiy massa yaxlitlab yoziladi. Masalan,  100 g + 20 g + 1 g + 
+  500  mg + 20 mg bo‘lganda og‘ir, 100 g + 20 g + 1 g + 500 mg  bo‘lganda 
yengil bo‘lsa, m ≈ 121,5 gramm olinadi.
1. Jismlar qizdirilganda uning massasi qanday o‘zgaradi?
2. Nima sababdan shayinli tarozida o‘lchash, prujinali tarozida o‘lchashga 
nisbatan aniqroq bo‘ladi?
3. Gaz massasini qanday usulda o‘lchash mumkinligi haqida o‘ylab ko‘ring.
4. Jismlarning inertligi deganda nimani tushunamiz?
• 
Chivin massasi ~ 0,001 g.
• 
Bir dona bug‘doy massasi ≈ 0,01  g.
• 
Yer massasi ~ 
.
• 
Quyosh massasi ~ 
.