Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Tezligi harakat trayektoriyasining turli qismida turlicha bo‘lgan 
harakat notekis harakat deyiladi.
Bunday hollarda o‘rtacha tezlik tushunchasidan foydalaniladi.
O‘rtacha tezlik  deb  jism bosib o‘tgan butun yo‘lni shu yo‘lni bosib 
o‘tish uchun sarfl angan butun vaqtga nisbati bilan o‘lchanadigan 
kattalikka aytiladi.
O‘rtacha tezlik =
Butun bosib o‘tilgan yo‘l
Yo‘lni bosib o‘tish uchun ketgan butun vaqt
.  υ
o‘r
=

---

37
Amaliy topshiriq
Uyingizdan maktabgacha bo‘lgan masofani o‘lchashda, soatga qarab 
qancha vaqt ketganligiga e’tibor bering. Masofa va uni bosib o‘tish 
uchun ketgan vaqtdan foydalanib, o‘rtacha tezligingizni toping.
Masala yechish namunalari
1. Elektr poyezdi Yangiyer shahridan Toshkentga 3 soatda yetib keldi. 
Agar shaharlar orasidagi masofa taxminan 150 km bo‘lsa, poyezdning 
o‘rtacha tezligini toping.
B e r i l g a n:
F o r m u l a s i:
Y e c h i l i s h i:
s = 150  km
t = 3  soat
υ
o‘r 
= .
υ
o‘r 
=
.
Topish kerak
υ
o‘r
 = ?
Javobi: 50 
.
2. Suv yangi qazilgan kanaldan bir tekisda oqmoqda. Suvning oqish 
tezligi 1,5
. Suvga tashlangan kichik cho‘p 20 sekundda qancha masofaga 
boradi?
B e r i l g a n:
F o r m u l a s i:
Y e c h i l i s h i:
υ = 1,5 
t = 20  s
υ
 
= , bundan
s = υ· t.
s
 
= 1,5
 · 20 s = 30 m.
Topish kerak
s = ?
Javobi: 30 m.
1. Tekis harakat tezligi deganda nima tushuniladi?
2. Jismning harakatlanish vaqti va tezligi ma’lum bo‘lsa, tekis harakatda bosib 
o‘tilgan yo‘l qanday aniqlanadi?
3. Qanday harakatni notekis harakat deyiladi?
4. Jismning o‘rtacha tezligi qanday aniqlanadi?