Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

II bob. Mexanik hodisalar
70
70
shundaki, qog‘ozlar ora 
sidagi havo pufl ash 
natijasida harakatga keladi va u joydagi bosim 
kamayadi. Qo 
g‘ozlarning tashqi tomonidagi 
bosim, ichki qismida 
gidan katta bo‘lib 
qolganligi tufayli, qog‘ozlarni siquv 
chi kuch 
paydo bo‘ladi. Bahor paytida uchiriladigan 
varraklarin gizning  os monga  ko‘tarilishining 
sababi ham bosimlar farqi hosil bo‘lishidadir. 
Bunda var rak osti va ustki qismidan o‘tuvchi 
shamol tezligi turlicha bo‘lganligidan ko‘ta-
ruvchi kuch paydo bo‘ladi (46-rasm). Bir 
tomonga hara katlanayotgan ikkita kema ba’zan 
hech qanday sababsiz to‘qnashib ketganligi 
kuzatilgan. Buning sababini ham xuddi ikkita qog‘oz varag‘i orasiga 
pufl 
anganida bosimlar farqi hosil bo‘lishi bilan tushun 
tiriladi. 
Samolyotlarning parvozi ham aynan shu hodisani o‘rganish tufayli amalga 
oshirildi.  Buni  samolyot  qanotining  maxsus  tuzilishi  bilan  tushun tiriladi 
(47-rasm).
Samolyot qanotiga kelib urilayotgan shamol, qanotning ostki va ustki 
tomo nidan o‘tadi. Ustki qismida shamol o‘ti shi kerak bo‘lgan yo‘l pastki 
qismidan ko‘proq. Shu sababli ustki qismida sha mol tezligi pastkisidan 
kattaroq bo‘lishi kerak. Demak, shamol tezligi katta bo‘lgan joydagi bosim 
p
1
 shamol tezligi kichik bo‘lgan ostki qismidagi bosim p
2
 dan kichik 
bo‘ladi. Natijada pastdan yuqoriga yo‘nalgan bosimlar farqi p = p
2
 − p
1
 hosil 
bo‘ladi. Oqim turbulent bo‘lsa, bosimlar farqi shuncha katta bo‘ladi. Bunga 
samolyot qanotini ko‘taruvchi kuch deyiladi.
Futbol maydonida burchakdan tepilgan to‘ping burilib darvozaga 
kirganini televizorda yoki stadionda kuzatganlar ko‘p. Тo‘pning burilishiga 
nima majbur qiladi? Bunga sabab shuki, to‘pning o‘rtasiga emas, balki 
biroz chetrog‘iga tepgan usta futbolchi uni to‘g‘ri harakati davomida 
aylanishiga majbur qiladi. Natijada to‘pning chap va o‘ng tomonidagi havo 
oqimining tezligi o‘zgaradi va bosimlar farqi hosil bo‘lib, to‘pni darvoza 
tomonga buradi.
46-rasm.
47-rasm.

---

71