Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Amaliy topshiriq
Yuqoridagi usul bilan tugma, choy qo shiq chasi va shunga o‘xshash 
narsalar zichligini aniqlang. Zichlikni aniqlash yo‘li bilan tilla 
taqin choqlarning haqiqiy ligini tekshirish mumkinligini yodingizda tuting!
1-jadval
Qattiq jismlar
g/sm
3
Suyuqliklar
g/sm
3
Gazlar
g/sm
3
Aluminiy
2,7
Kerosin
0,8
Kislorod
0,00143
Muz
0,9
Spirt
0,79
Azot
0,00125
Mis
8,9
O‘simlik  yog‘i 
0,9
Vodorod
0,00009
Kumush
10,5
Sulfat kislotasi
1,8
Tabiiy gaz
0,0008
Oltin
19,3
Sut
1,03
Xlor
0,00321
Po‘lat
7,8
Asal
1,35
Is gazi
0,00125
Platina
21,5
Dengiz suvi
1,03
Karbonat
Iridiy
22,4
Benzin
0,71
angidrid
0,00198
Deraza  oynasi 
2,5
* Suyuqliklar hajmi litrda berilsa, 1 litr = 1 dm
3
 = 0,001  m
3
 orqali hisoblanadi.
Zichlik va uning birliklari. Beruniy  va Hozinning zichlikni aniqlash usullari

---

II bob. Mexanik hodisalar
46
46
Masala yechish namunalari
1. Hajmi 2 sm
3
 bo‘lgan tilla bilaguzukning massasi qancha bo‘ladi?
B e r i l g a n:
F o r m u l a s i:
Y e c h i l i s h i:
V = 2  sm
2
ρ = 19,3  g/sm
3
, bundan
m = ρ · V.
m = 19,3
· 2  sm
3
 = 38,6  g.
Topish kerak
m = ?
Javobi: m = 38,6  g.
2. Massasi 100 g bo‘lgan aluminiy buyumning hajmi qancha bo‘ladi?
B e r i l g a n :
F o r m u l a s i :
Y e c h i l i s h i :
m = 100  g
ρ
al
 = 2,7  g/sm
3
, bundan
.
37,037 sm
3
.
Javobi: V = 37,037  sm
3
.
Topish kerak
V = ?
Umar Xayyomning shogirdi Abu-l-Fatx Abdu rahmon 
al-Mansur al-Hozin Marv  shahrida  tu g‘ilgan.  U 
o‘ziningning «Donolik tarozusi» deb atalgan kitobi 
va astronomik jadvali (1120-yil) bilan mashhurdir.
20-rasm.
Vatandoshlarimiz Beruniy va Abdu 
rah 
mon 
Hozin, turli moddalarning zich liklarini juda aniq 
o‘lcha ganlar. Beru niy turli shakldagi moddalarning hajmini o‘l chash uchun 
maxsus asbob yasagan (20-rasm). Bunda hajmi o‘lchanishi kerak bo‘lgan 
jism idishdagi suvga (1) botirilgan. Shunda jism hajmiga teng miqdordagi 
suv (2) jo‘mrak orqali (3) kosa chaga oqib tushgan. Beru niy suvdan yengil 
bo‘lgan mum, sham va yog‘och kabi jismlarning zichligini ham aniqlagan. 
Chuchuk va sho‘r suvlarning zichliklarini aniqlab, ularni qo‘llash borasida 
ham fi krlar aytib o‘tgan.

---

47