Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

tasvirni  spektr deb ataladi. Prizmadan chiqqan nur rangli bo‘lishidan 
tashqari, kirgan nurga nisbatan yoyilgan ho latda bo‘ladi. Buning sababini 
114-rasm.

---

149
o‘rganish uchun prizmadan chiqqan nurlardan bittasini qoldirib, qolganini 
berkitamiz va qoldirilgan nur yo‘liga boshqa prizmani qo‘yamiz. Priz-
madan o‘tgan nurlarning og‘ish burcha 
gini o‘l 
chab, turli rangdagi 
nurlarning prizmadan o‘tishda turli burchakka og‘i shini kuza tamiz. Eng 
ko‘p og‘ish binafsha nurga, eng kam og‘ish qizil nurga to‘g‘ri keladi. Agar 
berkitilgan nurlarni ochib yuborib, ikkinchi prizmadan o‘tkazilsa, nurlar 
yig‘ilib, yana oq nur ko‘rinishida bo‘ladi. Bu bilan Nyuton Quyoshdan 
keluvchi  oq  nur  aslida  ma’lum  nisbatda  qo‘shilgan  turli  toza  ranglarning 
aralashmasidan iborat ekanligini isbotlaydi. Haqiqatan ham, keyinchalik 
Yung degan olim yettita rang emas, balki uchta: qizil, havorang, yashil 
ranglarni qo‘shib oq rang hosil qilib ko‘rsatadi. Shu uchta rangni turli 
nisbatda aralashtirilsa, boshqa barcha ranglar hosil bo‘lar ekan. Hozirgi 
zamon rangli televizorlarida mana shu uchta rang qo‘shilishidan rangli 
tasvir hosil qilinadi. Narsa va predmetlarning ham turli rangda ko‘rinishi 
ularning o‘ziga tushgan yorug‘likdagi ayrim ranglarni yutib, ayrimlarini 
esa qaytarishidir. Masalan, qizil shar faqat qizil rangni qaytarib, qolganini 
yutadi. Qora jism tushgan yorug‘likning deyarli barchasini yutsa, oq jism 
qaytaradi.
Demak, yuqorida aytilgan kamalak ham yomg‘ir tomchilari xuddi 
prizma kabi nurlarni qaytarishi va undan sinib o‘tishi sababli paydo 
bo‘ladi.
Aristotel kamalak uchta rangdan iborat deb hisoblagan: qizil, yashil, 
binafsha. Nyuton esa dastlab kamalakda beshta rangni ajratgan: qizil, sariq, 
yashil, ko‘k, binafsha. Keyinchalik o‘nta rang bor deb aytgan. Oxirida 
yettita rangda to‘xtagan. Haqiqatan, kamalakka diqqat bilan qaralsa, 
ranglar bir-biridan aniq chegara bilan ajratilmagan. Yetti raqamining 
qabul qilinishi shartli bo‘lib, qadimdan bu raqamga alohida urg‘u berilgan. 
Dunyodagi yetti mo‘jiza, yetti qavat osmon, haftaning yetti kuni va h.k. 
Momaqaldiroqli yomg‘irdan so‘ng ko‘ringan kamalak yorqin bo‘ladi. 
Maydalab yoqqan yomg‘irdan so‘ng hosil bo‘lgan kamalak xiraroq bo‘ladi. 
Quyosh gorizontga qancha yaqin bo‘lsa, kamalak o‘lchamlari shuncha katta 
bo‘ladi.