Mexanik harakat va uning nisbiyligi. Vektorlar haqida tushuncha. Reja

SANOQ JISM

• Jismning harakati yoki tinch holati qaysi jismga nisbatan kuz atilayot gan bo‘lsa, o‘sha jism sanoq jism deb taladi.

Sanoq jism, unga bog‘liq koordinatalar sistemasi va shu harakatning vaqt sanog‘i birgalikda sanoq sistemasini
tashkil etadi.

• sanoq jism
• koordinatalar sistemasi
• vaqt sanog‘i

Nyuton trubkasi

Vertikal pastga tushayorgan

• Vertikal pastga tushayorgan
• jism formulalari

• Erkin tushayorgan jism formulalari

Erkin tushayotgan jismning n-sekunddagi ko’chishi

Agar jism boshlang’ich tezliksiz harakatini boshlasa
Jism yuqoriga tik otilganda, u tekis sekinlanuvchan harakat qiladi. Bunda jismning erkin tushish tezlanishi g o‘rniga -g olinadi. U holda v = vo +gt formuladan foydalanib yuqoriga tik otilgan jismning ixtiyoriy t vaqtdagi tezligini topish mumkin:
YUQORIGA TIK OTILGAN JISM HARAKATI
Jismning yuqoriga tik otilgan jismning ixtiyoriy t vaqtdagi ko‘tarilish balandligi

Kattaliklar

Skalyar kattaliklar

• Faqat son qiymati bilan aniqlanadigan kattaliklar

Vektor kattaliklar

• Yo’nalishga ega bo’lgan va son qiymati bilan aniqlanadigan kattaliklar

Ikki vektorni qo‘shish uchun birinchi vektorning oxiriga ikkinchi vektorning boshi qo‘yiladi va birinchi vektorning boshidan ikkinchi vektorning oxiriga yo‘nalgan vektor o‘tkaziladi. Shu vektor ikki vektorning yig‘indisi bo‘ladi.

Uchburchak qoidasi

Parallelogramm qoidasi

Bir vektordan ikkinchi vektorni ayirish uchun ikkala vektorning boshlari bir nuqtaga qo‘yiladi va ikkinchi vektor uchidan birinchi vektor uchiga yo‘nalgan vektor o‘tkaziladi. Shu vektor ikki vektorning ayirmasi bo‘ladi.
Vektor kattalik qanday songa ko‘paytirilsa, uning qiymati shu son marta ortadi, yo‘nalishi esa o‘zgarmaydi.
Vektor kattalik qanday songa bo‘linsa, uning qiymati shu son marta kamayadi, yo‘nalishi esa o‘zgarmaydi.