“Мева ва сабзавот маҳсулотларини сақлаш технологияси” фанидан

Биринчи давр
-йиғиштирилгандан кейинги ёки даволаш даври деб юритилади. Бу даврда 
синтетик жараёнлар гидролитик жараёнлардан устун келиб, туганакда крахмал, оқсил каби 
моддалар миқдори ошади. Ушбу жараёнлар туганакнинг ҳаёт фаолиятини сусайтириб, уни тиним 
даврига ўтишга тайёрлайди. Бундан ташқари, бу даврда кесилган ва заҳаланган жойларда пўкак 
тўқимаси ҳосил бўлади. Тўқима тугунакли микроорганизмлар зарарланишидан ва ундаги сувнинг 
буғланишидан сақлайди. 
Даволаш даврида ҳавонинг ҳарорати 15-18°С ва намлиги 85-95% бўлиб, омборхона 
шамоллатиб турилиши лозим. Туганакни сақлашдаги даволаш даври 10-15 сутка давом этади. 
Яхши етилган ҳамда йиғиштириш даврида унча шикастланмаган картошканинг даволаш 
даври унча узоққа чўзилмайди. Аксинча, етилмаган, пўсти мустаҳкамланмаган ва заҳаланган 
картошканинг даволаш даври узоқ муддатга чўзилади. 
Даволаш даврида ҳаво ҳарорати 20°С дан юқори бўлганда гарчанд картошканинг 
шикастлари битиши тезлашсада, шу билан бирга микроорганизмларнинг фаоллиги ошади ва 
чириш жараёни бир қадар тезлашади. 
Иккинчи давр
- совитиш даволаш давридан кейин келади. Бу даврнинг характерли хусусияти 
шундаки, бунда ҳаво ҳарорати 4-5°С гача пасайтирилади. Бундай шароитда, туганакларда 
кечадиган жараёнлар анча сусаяди. 
Даволаш давридан совитиш даврига ўтишда ҳаво ҳарорати суткасига 1-0,5°С пасайтирилиб, 
4-5°С туширилади. Бу давр 20 кундан 40 кунгача давом этиши мумкин. 
Учинчи давр
- қиш ва баҳор ойларига тўғри келади, бу давр асосий давр ҳисобланади. Бунда 
картошка физиологик тиним даврини
 
ўтайди, кейин эса мажбурий тиним даври бошланади. Бу 
даврда ҳавонинг ҳарорати паст даражада бўлиши картошканинг ўсиб кетишдан сақлайди. 
Бизнинг шароитимизда баҳор-ёз ойларида ҳавонинг исиб кетиши натижасида туганаклар 
кўкариб кетади ва натижада кўп нобуд бўлади. Масалан, сақланаётган картошканинг қиш 
ойларида 4% яқини нобуд бўлса, ёз ойларига келиб эса бу кўрсаткич 2-3% га етади. 
Ҳаво ҳарорати картошка навлари бўйича табақаланиб, 2-5°С гача бўлиши мумкин. 
Картошка қоронғи жойда яхши сақланади. Ёруғ жойда сақланган туганаклар яшил тус олиб, 
хлорофилл доначалари тўпланиши натижасида ундан қўланса ҳид келиб, овқатга ишлатишга 
яроксиз ҳолатга келиб қолади. 
Ўрта Осиёда етиштирилган картошканинг асосий қисми ўра ва ҳандақларда, қисман эса 
уюмлаб буртларда сақланади. Сақлашнинг бу усуллари жуда арзон, кам харажат бўлиши билан 
бирга, бир қатор камчиликларга эга. Жумладан, ҳаво ҳарорати, намлиги ҳамда сақланадиган 
картошкани мунтазам назорат қилиб бўлмайди. Натижада кўпгина картошка чириб нобуд бўлади. 

---

12 
Картошкани қўлда ёки экскаватор ёрдамида қазилган эни 2м, чуқурлиги 0,6м ўлчамли 
ҳандақларда сақлаш мумкин. Ҳандақнинг ўртасидан ҳаво алмашиниши учун 30x30 см кўндаланг 
ариқча қилиниб, унга панжара қўйилади. Ҳар 5 м да эса қувурлар ўрнатилади. 
Картошкани эни 0,6-0,7 м, чуқурлиги 0,7-0,8 м, узунлиги ихтиёрий бўлган ўра қазиб ҳам 
сақлаш мумкин. Бунда ҳар 3-4 оралатиб ердан уватлар қолдирилади. 
Ҳандақ ва ўралар МТЗ-5 тракторига тиркалган Э-153 маркали экскаватор ёрдамида қазилади. 
Ўра ва ҳандақларга картошка эрталаб жойлангани маъқул, чунки картошка кечаси анча совиган 
бўлади. Картошка жойлангандан сўнг усти 30-35 см қалинликда икки муддатда бажарилади 
дастлаб кузда 10-25 см қалинликда тупроқ тортилади, совуқ тушиши олдидан эса уни 30-35 см га 
етказилади. 
Картошка устки томони 3x3 - 6x6 м ва ундан каттароқ бўлган буртларда ҳам сақланади. 
Уюмларга табиий шамоллатиб туриш учун ёғочдан ҳаво ўтиб турадиган новлар ўрнатилади. 
Картошка 1,2-1,3 м қалинликда жойлаштирилади, март-апрел ойларига келиб картошка устки 
томонидан 60-70 см га камайтирилади. 
Картошкани ҳандақ ўрта ва буртларда сақланганда ҳавонинг ҳарорати ҳавони тортувчи 
қувур орқали туширилган термометр ёрдамида ўлчаниб турилади. Ҳавонинг ҳарорати картошка 
ҳароратидан паст бўлганда шамоллатиш учун қувур очилади. Картошка ҳароратининг кескин 
кўтарилиб кетиши унинг чирий бошлаганлигидан далолат беради. Бундай вақтда ҳандақ ёки ўра 
дарҳол очилиб, картошкани саралаш лозим. 
Омборларда сақланадиган картошка парвариши бино ичидаги ҳароратни ва намликни 
нормал сақлаб туриш, чириганларини ажратиб олиш ва ўсимталарини юлиб олиб ташлашдан 
иборат. Шунга эътибор бериш лозимки, совуқ хоналарда биринчи навбатда уруғлик туганаклар 
сақланиши керак. 
Картошкани 
сақлашда 
туганакларнинг 
унишини 
тўхтатиб 
турадиган 
кимёвий 
препаратлардан ҳам фойдаланиш мумкин. Бу борада М-1 (альфа-нафтил сирка кислотанинг метил 
эфири), ТБ (тетрахлор-нитробензол), МКГ (малеин кислота гидрозининг натрийли тузи), гидрел 
каби препаратлардан фойдаланиш яхши самара беради. 
Сақлаш олдидан картошка туганакларига электрон нур таъсир эттириш ҳам сақлашнинг 
истиқболли усулларидан ҳисобланади. 
Картошка сақлаб қўйилганда бир қатор инфекцияли ва физиологик касалликларга учрайди. 
Касалликнинг энг кўп тарқалган ва хавфли хилларидан бири нам бактериал чириш касаллигидир. 
Бу касалликда туганаклар аввал сарғиш, кейинчалик қўнғир тус олади. 
Ризактония касаллиги замбуруғлар туфайли юзага келиб, тугунаклар чирий бошлайди. 
Макроспороз ва фитофтора касалликларидан ҳам туганак чириб кетади. Поя нематодаси 
зарарлаган картошкада аввал кулранг, сал ичига ботган доғ пайдо бўлади, доғ
катталашиб 
картошканинг пўсти ёрилиб кетади. 
Картошка туганаги сиртининг нам бўлиб туриши ва босиб кўрилганда сувнинг чиқиши 
унинг совуқ урганлигидан далолат беради. 
Картошка этининг қорайиши туганакларнинг қизиб кетиши, кислороднинг етишмаслиги ва 
кўп заҳаланиши натижасида бошланадиган функционал касалликдир.