Meva-sabzavotlarni

50-rasm. Kishki kovun navlari



ladi. Shiftiga xavo tortuvchi ikkita kuvur urnatilib, muri urnatiladi. Bunday kovunxonalarga 1000 donagacha mevalar osiladi.
Fargona vodiysida yer yuzasidan xisoblaganda 1 m chukurlik kilib kuriladigan yarim podval kurinishidagi kovun omborxonalarini kurish udum bulgan. Ularning ba­landligi 2-2,5 m xavo utib turishi uchun yon tomonidan kichik- rok tuynuk ochiladi. Tomiga esa xavo tortuvchi kuvur urna­tiladi. Xavo xarorati kutarilib boradigan baxor oylari kovun omborxonalari fakat tunda shamollatib turiladi. Bu xildagi kovun omborxonalarida kuzgi-kishki kovun navla­ri may oyiga kadar saklanadi.
Kovunni osib kuyib, stellajlar va yashik yoki kontey­nerlarga joylab sakdanadi. Kovun meva bandi pastga karab turadigan xolda kovga boglamlarga boglab yoki paxta ipdan tukilgan turxaltalarga tik kilib joylab osib kuyiladi.
Kovga - daryo, kul va botkoklarning buylarida usadigan

kamishdir. Uni urib olib, sulitib kuyiladi. Ishlatish ol- didan kaynok suvda ilitib ajratiladi. Xar bir dona ko- vunni uzunasiga va kundalangiga karab boglab chikiladi, kovganing erkin uchlari arkoncha kilib urib kuyiladi. Ko-

51-rasm. Kovunnni kadoklab saklash



vun saklanadigan turxaltalarni tayyorlash uchun ip yigirish korxonalarining chikindilaridan foydalaniladi. Xar bir turxalta kamida besh yil xizmat kiladi.
Kovunni stellajlarda uzok muddat saklash uchun meva­lar poxol, payraxa, kovgadan diametri 18-20 sm va baland- ligi 6-8 sm kilib yasaladigan chambaraklarga meva bandini pastga karatib, tik xolda terib chikiladi, chambaraklarni bir necha yil davomida ishlatish mumkin. Kovun ba’zan cham­baraklarga emas, balki yonib kuyilgan don yoki kum ustiga tik kilib terilgan xolda xam saklanadi.
Kovunni uzok muddat saklashga oid xorijiy tajribalar- dan Turkmanistonda kullaniladigan usul dikkatga sazovor- dir, bunda kovun kattik tortilgan yirik kuzli tur stellaj-

74




larda kovga chambaraklari ustiga terib kuyib saklanadi.

• 
  I TARVUZNI SAKLASH
  

Yetilgan tarvuz maxsulotlari iste’mol uchun yangiligicha ke- lib turadigan mavsum iyun oyining oxiridan oktyabr oyining oxirigacha bulgan davr bilan cheklanadi. Maxsulotni saklash ishlarini tugri uyushtirish yuli bilan tarvuz mevalari is­te’mol kilinadigan davrni 2-3 oygacha uzaytirish mumkin.
Maxsulotni saklashda ulardan suv kochishini kamaytiradi- gan, xavo olish jarayonlari va boshka fiziologik-biokimyoviy jarayonlarni susaytiradigan sharoitlarni yaratish lozim.


52-rasm. Saklanadigan tarvuzning kechki navlari



Mevalarning saklashga nechoglik yarokliligi meva pus­ti perikarpiy va eti mezokarpiyning tuzilishiga, kimyo- viy tarkibiga boglik. Eti kattik va tarkibida pektin mod- dalari kup buladigan mevalar yumshok etli va tarkibidagi pektin moddalari kam buladiganlariga karaganda saklashga kuprok moslashgan. Masalan, pustlogida pektin moddalari kam (kuruk moddaga nisbatan 2-5% gacha) bulgan mevalar saklash va transportda tashishga yaramaydi; shu moddalar

75

mikdori 8-10% bulgan mevalar esa transportda tashishga yarasa-da, lekin uzok turmaydi, bu moddalarning mikdori 10% ga boradigan mevalar transportda tashishga va saklab kuyishga ancha yarokli buladi.
Kechpishar va urtapishar navlarda meva shakllanishidan boshlab, to pishgunicha utadigan davr nechoglik uzok davom etsa, bu navlarning saklab kuyishga yarokliligi shunchalik yukori buladi. Bitta nav doirasida birmuncha kuyi tartibdagi barg kul- tiklarida shakllanib borgan mevalar, shuningdek eti kalin va urug bushligi birmuncha katta buladigan nav mevalari eti yupka buladigan nav mevalariga karaganda yaxshirok xisoblanadi, shu bilan birga bir muncha mayda mevalar yiriklariga karaganda