Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш 1

Мозийга саёҳат: Билимлар тармоғини билдирувчи сифатидаги логистика 
атамаси маърифатли Ғарбда турли маълумотларга кўра ХХ асрнинг 40 йилларидан 
60 йилларда турли вақтлар оралиғида шаклланган. 
Лекин логистика мақсад ва вазифа сифатида анча илгари пайдо бўлган. 
Балким, дастлаб ушбу муаммо шундай кўринишда пайдо бўлган бўлиши мумкин: 
“Ушбу мамонтни қандай қилиб бузилгунига қадар ёки қўшни қабиладагилар еб 
қўйгунига қадар қароргоҳга олиб бориш керак?”. Бу ўша вақтларда “нимадир” 
кўринишида номланган, лекин бу долзарб ғоя атрофдагилар учун шу тариқа аниқ 
ва равон кўринган.
Инсоният ривожланди, жамият ривожланди, мақсад ва вазифлар 
мураккаблашди. Битта мамонт муаммосини ечиш ўзининг долзарблигини йўқотди. 
Логистика ривожланишининг кейинги сабаблари (ушбу муаммолар 
тўпламини замонавий қилиб яхлит номласак) ҳақиқатга максимал даражада яқин 
бўлган: пайдо бўлган шаҳарларни сархил ва янги маҳсулотлар (совутгич ва 

---

«Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг 
маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш»
 
83 
консервантлар ҳали кашф этилмаган эди) ҳамда ўтин (газ қувурлари ва электр 
тармоқлари анча кейин қурилган) билан таъминлаш керак эди. Бундан ташқари, 
янги пайдо бўлган мамлакатлар қўшинини қурол-яроғ, озиқ-овқат, ем-хашак ва 
бошқалар билан таъминлаши керак эди [2].
Биринчи марта логистика вазифаси расмий равишда, балким, Қадимги 
Мисрда ёки Шумер подшолигида эрамизгача 2-2,5 минг йил аввал қўйилган эди. 
Параллел равишда ушбу мақсадлар Ернинг бошқа томонида – Қадимги Хитойда 
шаклланган.
Буюк Рамзеснинг хеттлар (Қадимги Кичик Осиё ва Сурия қабилалари)га 
юриш қилган даврга келиб эса бунга ўхшаш масалалар ҳал қилиш учун мушкул 
бўлган. Ўзингиз ўйлаб кўринг: Рамзесга 20 минг жангчини ўқ ва камон захиралари 
билан, озиқ-овқат билан, ғилдираклар таъмири ва отлар учун ем-хашак билан 
таъминлаб олиб бориши талаб этилар эди. Пирамидалар эса Рамзесдан анча олдин 
қурилган эди, яъни муаммо кўп мақсадли бўлиб қолди ва унинг мураккаблашиши 
анча илгари бошланган эди.
Цивилизация ривожланиши билан логистика ҳам мураккаблашди. 
Шунинг учун барча ишлар билан бошқа одамларнинг шуғулланишига тўғри 
келган. Шунингдек йиғиладиган жойга қандай бориш ва қўшин қаерда 
тўпланишини ҳал қилиш керак эди. Қўшин қандай қилиб ва қачон белгиланган 
жойга етиб боради (транспорт логистикаси)? 
Бунинг учун қуйидагилар муҳим эди: 

йиғилган барча қўшинни озиқ-овқат, қурол-яроғ, янги олинган аскарлар ва 
эрмак билан таъминлаш (таъминотни ташкиллаштириш). 

рақиблар оқимини таҳлил қилиш, шаҳар таъминотини тўсиб қўйиш 
(таҳлилий фаолият). 

қабила ва қўшинни сардорлари билан биргаликда раҳбарлар ким қаерда 
жойлашганлигини (манзилли сақлаш), қўшин эса бир-бири билан жанжал 
қилмаслиги, шунинг билан биргаликда бир-бирига халақит қилмасдан жангга 
киришга тайёр туришини (омборхона топологияси) билиш осон бўлган тарзда 
жойлаштириш. 
“Илиада”ни ўқисак, ечими йўқ муаммоларларнинг кўпгина профессионал 
атамаларни учратамиз. 
Буюк Кир, Искандар Зулқарнайн, Доро II ва бошқалар нафақат ва нақадар 
буюк лашкарбоши ва давлат арбобларидир, балки улар буюк логистлар бўлишган.
Айнан мана шу логистиканинг биринчи эрасида шундай ғоя шакллана 
бошладики, бу ХХ асрга келиб худди MRP (Material Requirement Planning) – 
Материалларда талабларни бошқариш стандарти кўринишида шаклланди.
Логистиканинг кейинги ривожланиш босқичи Рим империясининг пайдо 
бўлиши ва ривожланиш даврига тўғри келган. Айнан шу даврда Тақсимлашни 
бошқариш (DRP) тушунчасига эҳтиёж ва шакллана бошлаши юзага келган [3]. 

---

«Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг