Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш 1

МЕВА ВА САБЗАВОТЧИЛИКДА НАРХЛАРНИ ШАКЛЛАНИШИГА 
ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛЛАР 
Тажибаев Комилжон Қурбанович, катта ўқт.НамДУ 
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида нарх-навонинг шаклланиши ресурслар 
самарадорлиги билан боғлиқдир. Республикамиз қишлоқ хўжалигида меҳнат, ер, 
сув моддий техника ресурсларидан фойдаланиш уларни тежаш, ресурслар 
бозорини шакллантириш муаммоларига, товар ишлаб чиқарувчилар билан ресурс 
етказиб 
берувчи 
корхоналар 
ўртасидаги 
шарномавий 
муносабатларни 
такомиллаштиришга оид кўпгина долзарб муаммоларни хал этиш муҳим аҳамият 
касб этади. Ривожланган мамлакатларда қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш 
самарадорлигини оширишда «Кам харажат технологияси»дан воз кечиб «Ресурслар 

---

«Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг 
маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш»
 
266 
самарадорлигини ошириш техологияси»га ўтилмоқда. Иқтисодий назарияда ҳам 
асосий эътибор чегараланган ресурслар самарадорлигини оширишга қаратимоқда.
Мева ва сабзавот маҳсулотлари етиштиришда ер асосий ресурс хисобланади. 
Тупроқ 
унумдорлигини 
ошириш 
ва 
уни 
сақлаш 
барча 
ресурслар 
самарадорлигининг асосини ташкил этади. Тупроқ унумдорлигининг пасайиши, 
унинг экологиясининг ёмонлашувига, суғориладиган майдон бирлигига бошқа 
ресурслар сарфини кўпайишига ва пировардидан олинаётган даромаднинг кескин 
камайшига олиб келади.
Қишлоқ хўжалигида ер ресурсларидан самарали фойдаланишнинг асосий 
омилларидан бири бу мева ва сабзавотчилик плантацияларини тўғри 
жойлаштиришдир. Тупроқ унумдорлиги паст бўлган ерларга сабзавот 
маҳсулотлари экинларини жойлаштириш етарли самара бермайди. Қолаверса, 
Республикамизда сувдан фойдаланиш ҳам яхши деб бўлмайди. Хусусан, 1 гектар 
пахта майдонига ўртача 8,5-9 минг куб метр, 1 гектар галлага 5,5-6 минг куб метр 
ёки ривожланган мамлакатларга нисбатан 2-2,5 баробар кўп сув сарфланмоқда. 
Шунинг учун Республикамизда пахта хосили кам бўлган ерларда мева ва 
сабзавотчиликка ихтисослашган фермер ва деҳқон хўжаликларни ташкил этишга 
катта аҳамият берилмоқда. Суғоришда илғор технологиялардан фойдаланиш 
даражасини ўта пастлиги, сувдан фойдаланувчилар ўртасида иқтисодий 
механизмнинг тўлиқ ишламаётганлиги сувда фойдаланиш бўйича ҳуқуқий ва 
меёрий хужжатлардаги камчиликлар мавжудлигини кўрсатади. Ер ва сув 
ресурсларидан фойдаланишнинг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш зарур. 
Амалдаги қонунларимизда ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланганлик учун 
иқтисодий рағбатлантириш ва аксинча улардан ёмон фойдаланганга иқтисодий 
жазо чораларини ишлаб чиқилмаган. Замонавий халқаро тажрибалардан келиб 
чиқкан ҳолда тегишли қонун хужжатларни қўшимча ва ўзгартиришлар 
киритилишини тақозо этмоқда.
Мамлакатимизда мева ва сабзавот етиштиришга ихтисослашган қишлоқ 
хўжалиги субъектларининг барқарор ривожланиши кўп жиҳатдан меҳнат ва 
интелектуал ресурслардан самарали фойдаланишга боғлиқ. Хозирги кунда меҳнат 
ресурсларининг асосий қисми қишлоқ жойларида шаклланиб, меҳнатга қобилятли 
аҳоли йилига ўртача 350 – 400 минг кишига кўпаймоқда. Шунинг учун меҳнат 
ресурслари 
самарадорлигини 
таъминлаш 
кўп 
жиҳатдан 
меҳнатни 
рағбатлантиришга боғлиқдир. Маълумки, интеллектуал ресурс ишни бошқариш 
деҳқончиликни маданиятини юқори кўтариш ва умуман бир қанча моддий 
ресурслар ўрнини босади.
Мева ва сабзавот маҳсулотлари етиштиришни кўпайтириш ва сифатини 
яхшилашда моддий техника ресурслари, жумладан, минерал ўғит, ёнилғи мойлаш 
материаллари, техника воситалари ва бошқа ресурслар билан деҳқонларни 

---

«Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг