Metrologiya va elektr

§6.1. Asosiy ma’lumotlar 
Magnit materialning kuchlanganligi 
 ⃗⃗  bilan magnit induksiya  ⃗  quyidagicha 
bog‘langan: 
 ⃗     
 
 
 
 ⃗⃗  
bunda 
 
 
         
  
       –  magnit  doimiylik;   
 
  –  materialning  nisbiy 
magnit singdiruvchanligi. 
Xalqasimon  namunalarda  halqasimon  magnit  maydon  kuchlanganligi 
 
 
 
o‘ramlar  soni 
   bo‘lgan  chulg‘amdan  o‘tadigan   
 
  tok  bilan  quyidagicha 
ifodalanadi: 
 
 
 
 
 
   
 
   
 
bunda 
 
   
 – namunaning o‘rta chizig‘ining uzunligi.
82
 
Magnit  kattaliklarni  (magnit  oqim,  magnit  induksiya  va  magnit  maydon 
kuchlanganligini) o‘lchash ularni elektr signalga o‘zgartirishga asoslangan. Bunda 
o‘zgaruvchan  magnit  maydonga  kiritilgan  o‘tkazgichda  induksiyalangan  EYK 
bilan  bog‘langan  induksion  usul  keng  tarqalgan.  Bu  usul  asosida  magnit  oqimini 
o‘lchaydigan  asbob  -  vebermetr  ishlatiladi.  Vebermetr  ko‘rsatkichining  og‘ishi 
  
magnit oqimga proporsional o‘zgaradi. 
   
 
 
   
 
 
 
bunda 
 
 
  –  o‘lchash  asbobining  bo‘linmalar  qiymati; 
 
 
  –  o‘lchash 
g‘altagining o‘ramlar soni. 
Magnit  induksiyani  o‘lchash  uchun  magnit  maydonga  joylashtirilgan  yarim 
o‘tkazgichli  plastinalarda  vujudga  keladigan  Xoll  effekti  asosida  ishlaydigan 
teslometrlar  qo‘llaniladi.  Bu  holda  ko‘ndalang  magnit  maydon  induksiyasiga  va 
bo‘ylama elektr maydon tokiga bog‘liq bo‘ladigan EYK: 
 
 
   
 
   
 
 
 
 
       
 
 
  
                                                      
82
 Truls Norby. Electrical measurements. University of Oslo. Norway. 2010. (2-adabiyot, 95-bet) 

---

101 
 
bunda 
 
 
 – Xoll o‘zgartkichining nominal tokidagi sezgirlik, V/Tl; 
 
 
 - Xoll 
doimiyligi, m/(A∙s); 
  – plastinka qalinligi, m;  
 
 – magnit induksiya, Tl. 
Magnit materialning xarakteristikasini aniqlash uchun ampermetr, voltmetr va 
vattmetr usulidan foydalaniladi. (6.1 – rasm.) 
 
6.1 – rasm. 
O‘zgaruvchan tokda bo‘ladigan qayta magnitlanish oqibatidagi isroflarni 6.1–
rasmdagi  sxema  orqali  aniqlanadi.  Vattmetrning  parallel  chulg‘ami  magnitlovchi 
chulg‘amlar  o‘ramlariga  teng  bo‘lmaganligi  sababli  vattmetr  ko‘rsatishini 
magnitlovchi  chulg‘amining  o‘ramlar  sonigacha  moslab  qayta  hisoblash  lozim 
bo‘ladi.  Bundan  tashqari  kichik  quvvatlarni  o‘lchashda  metodik  xatoliklar  paydo 
bo‘lganligi  sababli,  voltmetr  va  vattmetrning  parallel  chulg‘amidagi  quvvatlarni 
e’tiborga olish kerak. Natijada qayta magnitlash isroflari quyidagicha aniqlanadi: 
 
    
 
 
 
 
 
   
  
   
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 , 
bunda 
 
 
  –  vattmetr  ko‘rsatishi; 
 
 
  va 
 
  
  –  mos  ravishda  voltmetr  va 
vattmetrning parallel chulg‘amining qarshiliklari.
83