Metrologiya va elektr

Yechish: Drosselning induktivligi quyidagicha aniqlanadi  
   
 
 
 
 
 
 
         
binobarin 
   
    
 
             
 
              
  
        
  
                
63
 
5.8-masala. Quvurdan o‘tayotgan suv sarfini o‘lchash uchun unga torayuvchi 
diafragma  o‘rnatiladi.  Diafragmaning  ikki  tomonidagi  bosim  farqi  elastik 
membranani  siljitadi.  Membranaga  differensial  transformatorning  ferromagnit 
o‘zagi  tik  mahkamlangan.  Natijada  differensial  transformatorning  chiqishida  suv 
sarfiga proporsional bo‘lgan EYK hosil bo‘ladi. 
 
5.9-rasm. 
Agar 
      
 
   
 
       ,      
  
  
 
 
          
 
 va sarf koeffitsiyenti 
           bo‘lsa suv sarfini aniqlang.
64
 
Yechish:  Ma’lumki,  torayuvchi  diafragmadan  foydalanganda  suyuqlik  sarfi 
quyidagicha hisoblanadi: 
           √
 
 
                      √   
 
   
        
                                                      
63
 N.V. Raghavendra, Krishnamurthy. Engineering metrology and Measurement. Stanford University Press, / 2013. 
(3-adabiyot, 49-bet) 
64
 Metrology. Measurement/ Anand K Bewoor - New Delhi: India, 2009. (1-adabiyot, 61-bet) 

---

79 
 
5.9-masala.  To‘la  simmetrik  uch  yoki  to‘rt  simli  uch  fazali  zanjirning 
reaktiv quvvatini o‘lchash uchun bitta vattmetrdan foydalaniladi. Vattmetrning tok 
zanjiri uchta liniyaning bittasiga ketma-ket ulanadi. Kuchlanish zanjiri esa boshqa 
ikkita liniyaga parallel ulanadi. Bunda ma’lumki, vattmetrning generator qismi tok 
chulg‘ami ulangan liniyadan keyingi fazaga ulanishi lozim (5.11 - rasm). 
   
 
5.10-rasm. 
Hisob  bo‘yicha  uch  fazali  asinxron  motorning  nominal  kuchlanishi 
   
      toki   
 
   
 
   
 
       va  quvvat  koeffitsiyenti               bo‘lsa, 
yuklamaning reaktiv quvvatini aniqlang. 
Yechish:  Vektor  diagrammaga  ko‘ra  (5.10  -  rasm)  va  vattmetr  kuchlanish 
zanjirini  B  va  C  liniyalarga  ulanganini  hisobga  olib  quyidagini  yozishimiz 
mumkin: 
 
 
   
  
 
 
      
 
                
Kuchlanish va tok fazalari orasidagi siljishni topamiz 
                      
 
 
Uch  fazali  zanjirning  reaktiv  quvvatini  vattmetr  ko‘rsatishini 
√   ga 
ko‘paytirib hosil qilamiz. 
    √                    
 
      
 
   
  √                      
 
                
5.10-masala.  Sodda  assimmetriyaga  ega  bo‘lgan,  ya’ni  liniya  kuchlanishlari 
semmetrik  U=380  B  toklari  esa  har  xil  bo‘lgan  reaktiv  quvvatni  o‘lchash  uchun 
uchta  vattmetrlarni  ko‘rsatishi 
 
 
              
 
              
 
          
bo‘lsa, zanjirning to‘la reaktiv quvvati aniqlansin.
65
 
                                                      
65
 Truls Norby. Electrical measurements. University of Oslo. Norway. 2010. (2-adabiyot, 58-bet) 

---

80 
 
 
5.11-rasm. 
Yechish:  Reaktiv  quvvat  uchta  vattmetrlar  ko‘rsatishlarining  o‘rtacha 
arifmetigi qiymatining 
√  ga ko‘paytirilganiga teng. 
   
 
 
   
 
   
 
 
  √   
               
 
  √              
5.11-masala.  Fazalar  qarshiligi 
 
 
               bo‘lgan  simmetrik  uch 
fazali zanjir liniya kuchlanishi 
 
 
        manbaga ulangan. Aron sxemasi bilan 
ulangan  vattmetrlar  ko‘rsatishini,  toklar  va  kuchlanishlar  orasidagi  faza  siljishlar 
aniqlansin. Yuklamaning aktiv quvvati topilsin.
66
 
Yechish: Zanjir simmetrik bo‘lgani uchun faza kuchlanishlarining modullari 
quyidagicha aniqlanadi: 
 
 
 
 
 
√ 
        
Yuklamaning faza toklari: 
 
  
 
 
  
 
 
 
   
     
     
 
        
      
 
    
 
  
 
 
  
 
 
 
    
     
 
     
     
 
        
       
 
    
 
  
 
 
  
 
 
 
    
    
 
     
     
 
        
      
 
    
Yuklama  fazalari  yulduzcha  usulda  ulanganda  liniya  toklari  fazalar  tokiga  teng, 
liniya kuchlanishlari esa 
 
  
   
  
   
  
      
    
 
       
  
   
  
   
  
      
   
 
    
 
  
   
  
   
  
      
     
 
    
                                                      
66
 N.V. Raghavendra, Krishnamurthy. Engineering metrology and Measurement. Stanford University Press, / 2013. 
(3-adabiyot, 52-bet) 

---

81 
 
O‘lchash sxemasi bo‘yicha vattmetr ko‘rsatishlari quyidagi ifodalardan aniqlanadi: 
 
 
   
 
   
 
         
 
    ;     
 
   
 
   
 
         
 
     
Siljish burchagi to‘la qarshilik kompleksidan aniqlanishi mumkin, ya’ni: 
          (
 
 
)     
 
 
 
 
   
 
 ni e’tiborga olib parametrlar qiymatlarini quvvat ifodalariga qo‘yamiz: 
 
 
       
   
√ 
 
   
 
        
 
    
 
             
 
 
       
   
√ 
 
   
 
        
 
    
 
            
Uch fazali yuklamaning aktiv quvvati vattmetrlar yig‘indisiga teng 
     
 
   
 
                                     
Hisoblarni tekshirish uchun 
    √     
 
   
 
         √                                  
5.12  -masala.  Elektrlashgan  temir  yo‘l  rels  zanjirining  qarshiligini  o‘lchash 
uchun quyidagi sxema yig‘ilgan. (5.12-rasm). 
10-15  km  uchastkadagi  rels  ajratilganda  va  ajratib  olingan  qism  uchun  salt 
ishlash,  qisqa  tutashish  tajribasi  o‘tkazilganda  o‘lchash  natijalari  quyidagicha 
bo‘lgan. 
 
    
                
    
                    
    
           
 
    
        
 
    
        
 
    
           
Rels to‘la qarshiligi aniqlansin. 
 
5.12-rasm. 

---

82 
 
Yechish: Salt ishlash kompleks qarshiligi quyidagicha hisoblanadi: 
 
    
 
 
    
 
    
 
  
   
          
 
    
        
 
    
 
    
   
    
      
    
        
    
 
  
 
    
         
   
 
     
Qisqa tutashish kompleks qarshiligi quyidagicha aniqlanadi: 
 
    
 
 
    
 
    
   
  
    
  
 
    
 
   
   
            
 
    
         
 
    
 
    
   
    
        
   
         
       
 
  
 
    
 
   
   
   
      
 
           
      
 
    
Tarqalish koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi: 
           
bunda 
  – so‘nish koeffitsiyenti,   – faza koeffitsiyenti. 
   
 
     
       
    √ 
    
   
    
     
 
    
   
    
 
 
    
   
    
  
 
 
      
       
    √                 
     
 
    
 
 
           
         
   
 
     
       
    √ 
    
   
    
     
 
    
   
    
 
 
    
   
    
  
 
 
      
       
    √                 
     
 
    
 
 
           
      
                          
 
  
  
Relsning to‘la qarshiligi 
 
 
  √ 
    
   
    
  
 
   
 
    √                    
 
     
 
            

---

83 
 
Relsning to‘lqin qarshiligi 
 
 
 
 
 
 
 
    
            
 
    
         
   
 
           
    
 
       
⁄