Метрология, стандартлаштириш ва сифатни бошқариш

Таянч сўз ва иборалар: Катталиклар , ўлчашлар, эталон, метрология хизмати.

4-амалий машғулот (4соат)

Ўлчашлар ва уларни тафсифланиши

Ўкув модули:

1.Ўлчашлар ва унинг усуллар ва турлари

2. 
   Ўлчаш воситалари ва турлари
   
3. 
   Ўлчашларнинг сифат мезонлари
   
4. 
   Ўлчаш хатоликлари
   

Катталикнинг сонли қийматини одатда ўлчаш амали билангина топиш мумкин, яъни бунда ушбу катталик миқдори бирга тенг деб қабул қилинган шу турдаги катталикдан неча марта катта ѐки кичик эканлиги аниқланади.
Ўлчаш деб, шундай солиштириш, англаш, аниқлаш жараѐнига айтиладики.
унда ўлчанадиган катталик физик эксперимент ѐрдамида, худди шу турдаги, бирлик сифатида қабул қилинган, миқдори билан ўзаро солиштирилади
Учта тушунчани бир биридан ажрата билиш керак ўлчаш, ўлчаш жараѐни ва ўлчаш усули.
Ўлчаш - бу умуман ҳар хил катталиклар тўғрисида информация қабул қилиш, ўзгартириш демакдир. Бундан мақсад изланаѐтган катталикни сон қийматини қўллаш, ишлатиш учун қулай формада аниқлашдир.
Ўлчаш жараѐни - бу солиштириш экспериментини ўтказиш жараѐнидир (солиштириш қандай усулда бўлмасин).
Ўлчаш усули эса - бу физик экспериментнинг аниқ маълум структура ѐрдамида, ўлчаш воситалари ѐрдамида ва эксперимент ўтказишнинг аниқ йўли, алгоритми ѐрдамида бажарилиши, амалга оширилиши усулидир.
Ўлчаш одатда ўлчашдан кўзланган мақсадни (изланаѐтган катталикни) аниқлашдан бошланади, кейин эса шу катталикнинг характерини анализ қилиш асосида бевосита ўлчаш объекти (ўлчанадиган катталик) аниқланади. Ўлчаш жараени ѐрдамида эса шу ўлчаш объекти тўғрисида информация ҳосил қилинади ва ниҳоят баъзи математик кайта ишлаш йўли билан ўлчаш мақсади ҳақида ѐки изланаѐтган катталик ҳақида информация (ўлчаш натижаси) олинади.
Ўлчаш натижаси - ўлчанаѐтган катталикнинг сон қийматини ўлчаш бирлигига кўпайтмаси тариқасида ифодаланади.
Х=n[x], бу ерда Х — ўлчанадиган катталик
n — ўлчанаѐтган катталикнинг кабул килинган ўлчов бирлигидаги сон
киймати;
[x] — ўлчаш бирлиги