“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”

I. Umumiy qoidalar 
Ushbu Nizomda qo„llaniladigan tushunchalar: 
urug„lik — o„simlikning nav va duragaylarni saqlab qolish, takror yetishtirish uchun 
ishlatiladigan botanik donlari yoki boshqa qismlari; 
sertifikatlangan (reproduksion) urug„liklar — davlat standartlari talablariga to„liq 
javob beradigan urug„liklar; 
duragay urug„liklar —turkumdoshlarni chatishtirishdan olinadigan urug„liklar; 
genetik sifat (nav sifati) 
— muayyan nav urug„likning genetik (nav) jihatidan 
qanchalik toza ekanligini bildiruvchi ko„rsatkichlar majmui; 
ekinboplik xususiyati 
— urug„liklarning ekishga qanchalik yaroqli ekanligini 
bildiruvchi ko„rsatkichlar majmui; 
urug„lik turkumi — bir turdagi (muayyan ekin, nav, reproduksiya, toifa, genetik 
(nav) tozalikdagi, muayyan yil hosilidan olingan kelib chiqishi bir), hujjat bilan tasdiqlangan 
maxsus jamlangan urug„likning bir xil miqdori; 
aprobatsiya qilish 
— o„simliklarning genetik (nav) jihatidan qanchalik toza 
ekanligini, kasalliklarga, zararkunandalarga chidamliligi va ekishga mo„ljallangan 
urug„likning umumiy holatini aniqlash maqsadida dalada o„tkazilgan tadqiqot; 
patent egasi (litsenziar) 
— seleksiya navining egasi, duragay egasi huquqini 
qonun hujjatlariga muvofiq olgan shaxs. 
II. Vazirliklar, idoralar, ilmiy tadqiqot muassasalari, elita urug‘chilik xo‘jaliklari, paxta 
yetishtiruvchi xo‘jaliklar, g‘o‘za urug‘chiligi va seleksiyasi masalasiga aloqador 
bo‘lgan mansabdor shaxslarning javobgarligi 
O„zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo„jaligi vaziri, Paxtachilikni rivojlantirish 
kengashining raisi, vazirning agrotexnologiyalar masalalari bo„yicha o„rinbosari, 
Paxtachilikni rivojlantirish boshqarmasining boshlig„i: 
g„o„za urug„chiligi sohasida yagona davlat siyosatini yuritishga; 
g„o„za navlarini samarali joylashtirilishini ta‟minlashga mas‟uldirlar. 
O„zbekiston Qishloq xo„jaligi ilmiy ishlab chiqarish markazining bosh direktori, 
Markazning ilmiy kotibi, g„o„za seleksiyasi, urug„chiligi va agrotexnologiya bo„limining 
boshlig„i, viloyat filiallarining rahbarlari: 
g„o„za urug„chiligi sohasida nazariy va amaliy tadqiqotlarni rivojlantirish borasidagi 
yaratilgan yangi qo„llanmalarni ishlab chiqarishga keng miqyosda joriy etishga; 
markaz t
asarrufidagi tajriba stansiyalari va xo„jaliklarda ilmiy tadqiqotlarni amalga 
oshirishga; 
grantlar asosida olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlarini muvofiqlashtirish orqali 
yangi yaratilgan tezpishar, hosildor va tola sifati oq rangli bo„lib, jahon talablariga javob 
beradigan navlarni ishlab chiqarishga joriy etishga; 
g„o„za urug„chiligi va seleksiyasi sohasidagi fan yutuqlarini joriy etish va 
dehqonchilik mahsulotlari hosildorligini oshirish bo„yicha tavsiya etilgan qo„llanmalar 

---

210 
hamda ishlab chiqarishga joriy etilgan yangiliklardan kutilgan natija va samarani 
ta‟minlashga mas‟uldirlar. 
Paxtachilik ilmiy tadqiqot institutining bosh direktori, g„o„za seleksiyasi va 
urug„chiligi bo„lim boshlig„i, institut filiallari direktorlari va tajriba xo„jaliklari rahbarlari: 
institutda yaratilgan g„o„za navlarining turli mintaqalarda yetishtirishga mos 
agrotexnikasini ishlab chiqish va tavsiyalar tayyorlashga; 
Respublikaning turli tuproq iqlim sharoitlariga mos g„o„zaning yuqori hosilli, 
ertapishar, tola sifati raqobatb
ardosh, jahon bozori talablariga to„liq javob beradigan 
kasallik va zararkunandalarga, sho„rga va suvsizlikka chidamli, texnologik jihatdan 
mustahkam va tola chiqimi yuqori, chigiti moydor, ekish va hosilni terib olishni 
mexanizatsiyalashga moslashgan o„rta va ingichka tolali g„o„za navlarini yaratishga va joriy 
etishga; 
g„o„zaning turli tuproq iqlim sharoitiga mos keladigan yangi va istiqbolli navlarining 
birlamchi urug„larini yetishtirishga va ko„paytirishga; 
yaratilgan g„o„za navlarining joriy etish maydoni, birlamchi urug„larining talab 
darajasida yetishtirilganligi va ushbu navlarning iqtisodiy samaradorlik natijasini 
ta‟minlashga mas‟uldirlar. 
O„zbekiston g„o„za seleksiyasi va urug„chiligi ilmiy tadqiqot institutining bosh 
direktori, g„o„za seleksiyasi va urug„chiligi bilan shug„ullanuvchi loyihalar rahbarlari, tajriba 
xo„jaliklari direktorlari va yangi navlar urug„larini ko„paytiruvchi laboratoriyalar mudirlari: 
O„zbekiston Fan va texnologiya markazining grantlari asosida g„o„zaning yangi 
o„rta va ingichka tolali tezpishar, serhosil, hasharot va zararkunandalarga chidamli, tola 
sifati jahon talablariga javob beradigan, hamda ekstremal sharoitlarga (sho„rlanish va suv 
tanqisligiga) bardoshli bo„lgan navlarini yaratish va ularning birlamchi urug„larini 
ko
„paytirish bilan shug„ullanishga; 
g„o„zaning mavjud genetik resurslarini o„rganish, boyitish, yangilash, genetik kelib 
chiqishi bir xil va uzoq g„o„za turlarini chatishtirish, irsiyatga turli uslublar orqali ta‟sir etish 
va o„zgargan shakllar olish, genetik resurslardan seleksiyada keng foydalanish yo„li bilan 
yangi g„o„za navlarini yaratish va ishlab chiqarishga keng joriy qilishga; 
urug„lik chigit sifatlarini oshirish uslublari hamda g„o„zaning birlamchi urug„chiligi va 
urug„shunosligi uslublarini takomillashtirish va yangilarini ishlab chiqishga mas‟uldirlar. 
Institutning yuqorida qayd etilgan rahbarlarining faoliyati ishlab chiqarish 
talablariga javob beradigan va tolasining sifat ko„rsatkichlari xalqaro andozalarga mos 
keluvchi g„o„za navlarini yaratishga yo„naltirilgan ilmiy izlanishlarni olib borish va joriy 
etilayotgan navlarning belgilangan sharoitda kutilayotgan iqtisodiy samarasi bo„yicha 
baholanadi. 
Respublika qishloq xo„jaligi ekinlari birlamchi urug„chiligi va urug„shunoslik 
stansiyasining direk
tori, bo„lim boshliqlari va laboratoriya mudirlari, loyihalar rahbarlari: 
g„o„zaning birlamchi urug„chiligi va urug„shunosligining muqobil ilmiy asoslari va 
tizimini ishlab chiqish va mukammallashtirishga; 
yuqori sifatli superelita, elita va birinchi avlod 
urug„lari yetishtirish samaradorligini 
oshirish usullarini hamda urug„chilik bo„yicha standartlarni ishlab chiqish, urug„lik 
yetishtirishning texnik shartlarini tayyorlashga mas‟uldir. 

---

211 
Yaratilgan uslubiy qo„llanmalar va usullarni ishlab chiqarishga joriy etish orqali 
yetishtiriladigan ko„p va yuqori sifatli mahsulot miqdori stansiyaning yakuniy ish natijasi 
hisoblanadi. 
Stansiyaning faoliyati yaratilgan uslublardan olinadigan yakuniy natija bilan 
baholanadi. 
Qishloq xo„jalik ekinlari navlarini sinash Davlat komissiyasining raisi, Paxta va 
boshqa texnik ekinlari navlarini sinash bo„limining boshlig„i: 
nav originatorlari tomonidan yaratilgan yangi g„o„za navlarining sinovini turli 
mintaqalarda joylashgan nav sinash shoxobchalarida yuqori agrotexnika sharoitida olib 
borish, navlarni har tomonlama obyektiv va sinchiklab baholashga; 
turli 
tuproq 
iqlim 
sharoitida 
yetishtirishga 
moslashgan, 
hasharot 
va 
zararkunandalarga chidamli istiqbolli navlarni ajratib olishga; 
keng miqyosda ishlab chiqarishda sinab ko„rish, ulardan eng yuqori navdor va 
hosildor ko„rsatkichga ega bo„lganlarini Davlat reyestriga kiritishga mas‟uldirlar. 
Davlat nav sinash komissiyasi tomonidan ishlab chiqarishga tavsiya qilingan va 
joriy etilgan yangi g„o„za navlarining agrotexnik tadbirlari to„g„ri bajarilganda ko„zda tutilgan 
samaraga erishilishiga mas‟uldir. 
Respublika g„o„za urug„chiligi markazi boshlig„i, elita va avlodli urug„liklar 
yetishtirish bo„limining boshlig„i, viloyat paxta urug„chiligi birlashmalarining raislari: 
davlat reyestri
ga kiritilgan g„o„za navlarining sifatli elita va yuqori reproduksiyali 
urug„larini tayyorlash va ishlab chiqarishga joriy etishga; 
elita urug„larini yetarli hajmda tayyorlash va navdorlikning davlat standarti 
talablariga muvofiq bo„lishini hamda asosiy paxta maydonlarini elita, R1, R2 va qisman R3 
urug„liklari bilan ekilishini ta‟minlashga; 
bir yillik zaxira fondi uchun tayyorlanayotgan urug„liklarning sifatini Davlat 
standartlariga javob beradigan holda tayyorlashga; 
urug„chilik xo„jaliklarini tender asosida tanlab olishga va belgilangan talablar 
asosida urug„lik yetishtirishga; 
g„o„za navlarining tasdiqlangan tartibiga qat‟iy rioya etgan holda joylashtirishga; 
Markazning yuqorida ko„rsatilgan rahbarlari Davlat standarti talablariga javob 
beradigan yuq
ori sifatli urug„lik paxtani yetishtirishga mas‟uldirlar. 
Davlat reyestriga kiritilgan va Respublika hududlariga tavsiya etilgan g„o„za 
navlarining superelita, elita va birinchi avlod urug„larini yetishtiruvchi elita urug„chilik 
xo„jaliklarining hamda paxta yetishtiruvchi xo„jaliklarning raislari va bosh agronomlari: 
dastlabki urug„ ko„paytirish xo„jaliklaridan yoki nav originatorlaridan yakka tanlov, 
oilaviy terim urug„larini nav mualliflari tavsiya etgan uslub bo„yicha ko„paytirishga; 
urug„lik ekilgan maydonlarini begona nav o„simliklaridan tozalashga, eng yaxshi 
yakka tanlovlar hamda oilaviy terimlar tayyorlashga; 
tayyorlangan urug„lik paxtani laboratoriya tahlilidan o„tkazishga, olingan 
ma‟lumotlarni umumlashtirish va yaroqsiz oilalarni chiqarib tashlashga; 
kasal keltiruvchi begona ekinlarni urug„lik maydonlari atrofiga ekilmasligi hamda 
boshqa navlar bilan chatishtirishga yo„l qo„ymaslikka; 
superelita va elita maydonlarni joylashtirish uchun suv bilan yaxshi ta‟minlangan 
hosildor (unumli) yerlarni tanlashga, barcha agrotexnik tadbirlarga rioya qilishga, 
ko„paytirilayotgan urug„larning nav tozaligiga mas‟uldirlar. 

---

212 
“O„zpaxtasanoat” uyushmasining raisi, tegishli bo„lim boshliqlari, viloyatlar 
Paxtasanoat birlashmalari va urug„lik paxtani qayta ishlovchi korxonalari rahbarlari: 
uyushma tizimidagi urug„chilikka ixtisoslashtirilgan maxsus paxta tozalash 
korxonalari xo„jaliklarda yetishtirilgan urug„lik paxtani DST 642-95 standarti, “Paxta 
tayyorlash, qabul qilish va saqlash” yo„riqnoma talablariga asosan qabul qilish va 
saqlashga; 
“Urug„lik paxtani dastlabki qayta ishlash va urug„lik chigit tayyorlash reglamenti” 
PDKI-44-
2002 “Urug„lik chigitni dorilash bo„yicha tavsiyanoma”ga asosan dorilashga; 
g„o„za navlarini joylashtirishning tasdiqlangan tartibiga qat‟iy rioya etgan holda 
urug„lik chigit yetkazib berishga; 
urug„lik chigitni dorilash, tayyorlash va iste‟molchilarga yetkazib berishning 
belgilangan muddatlariga qat‟iy rioya etishga; 
zaxiraga qoldirilgan urug„lik chigitni standartlar asosida saqlanishini ta‟minlashga 
va undan keyingi foydalanishni O„zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo„jaligi 
vazirligining ruxsati bilan amalga oshirishga mas‟uldirlar. 
Uyushmaning yuqorida qayd etilgan rahbarlari urug„lik paxtani belgilangan tartibda 
qabul qilish, saqlash, qayta ishlash, tozalash, saralash, tuksizlantirish, dorilash va 
dorilangan chigitlarni o„rnatilgan tartibda omborlarda saqlab, ekish mavsumida paxta 
yetishtiruvchi xo„jaliklarga o„z vaqtida yetkazib berish uchun javobgardir. 
Qishloq xo„jaligi ekinlari urug„larini sertifikatsiyalash va sifatini nazorat qilish Davlat 
markazi “O„zdavurug„nazoratmarkaz”ning boshlig„i, Dala nazorati bo„limi boshlig„i, 
Markaziy sinov laboratoriya mudiri, Qoraqalpog„iston Respublikasi va viloyat 
“Davurug„nazoratmarkazi” va paxta urug„chilik laboratoriya mudirlari: 
qishloq xo„jaligi ekinlari navlarining genetik sofligini va urug„ sifatini nazorat 
qilishga; 
qishloq xo„jalik ekinlari urug„larni sertifikatsiyalashga; 
urug„lar sifatini aniqlash usullarini ishlab chiqishga, takomillashtirishga, urug„ 
yetishtirish va sifatini aniqlash bo„yicha Davlat standartlarini, yangi uslubiy qo„llanmalar va 
yo„riqnomalarni ishlab chiqishga; 
qishloq xo„jaligi ekinlarining rayonlashgan va istiqbolli navlarni nav sofligini metodik 
asosida tahlil qilishga; 
g„o„za navlarining tasdiqlangan joylashtirish tartibiga rioya etilgan holda ekilishini 
nazorat qilishga; 
urug„likka olinadigan qishloq xo„jalik ekinlari aprobatsiyasini to„g„ri o„tkazilishini 
nazorat qilishga, laboratoriya tahlillaridan o„tkazilgan urug„liklarni arxivda to„g„ri saqlashga; 
laboratoriyalar tomonidan urug„likning standartlar talablariga muvofiqligini 
tasdiqlovchi xulosalarning haqqoniyligiga; 
belgilangan tartibda tenderdan o„tmagan urug„chilik xo„jaliklaridan urug„lik paxtani 
ixtisoslashgan paxta tozalash korxonalari tomonidan qabul qilinishini taqiqlashga 
mas‟uldirlar.