Metralogiya standartlashtirish Sertifikat asoslari

Baliqlarning ekologik guruhlari.

• Suv muhitida yashash sharoitlarining har xil bo’lishiga qaramasdan, baliqlarni uchta ekologik guruhga bo’lish mumkin: pelagik, abissal va litoral.
• 1. Pelagik baliqlar suv bag`rida yashaydi. Bu baliqlarning ba’zilari suvda osilgan mayda hayvon va o’simliklar, boshqalari baliqlar, suvga tushgan hasharotlar bilan oziqlanadi. Bu zonada yashovchi baliqlarning ustki tomoni, odatda qoramtir rangda bo’lsa, pastki tomoni kumushsimon rangda bo’ladi. Pelagik baliqlar gavdasi uzunchoq duksimon bo’lib, juda yaxshi suzadi. Ko’pchilik akulalar, losos, seldlar, treskalar shu zonada yashaydi.
• 2. Litoral baliqlar asosan suv qirg`oqlari va tubi bilan bog`langan. Bu baliqlar unchalik tez harakat qilmaydi. Bu guruhga skatlar, kambalalar, ikki xil nafas oluvchi baliqlar, buqa baliqlar va boshqalar kiradi.

Baliqlar migratsiyasi.

• Ko’pchilik baliqlar yillik hayot siklining eng asosiysi bo’lib migratsiya - yashash joylaridan ko’chish hisoblanadi.
• Migratsiya passiv va faol bo’ladi. Passiv migratsiyada baliqlar suv oqimidan foydalanadi. Bu usul bilan kamharakatchan pelagik baliqlar, ko’pchilik baliqlarning lichinkalari (seld, ilonbaliq, losos) migratsiya qiladi. Faol migratsiyada baliqlar tanlab olgan yo’nalishiga qarab harakat qiladi, ba’zan kuchli oqim va hatto sharsharalarga qarshi yuradi (lososlar).
• Faol migratsiya urchish, oziqlanish va qishlash migratsiyalariga bo’linadi.

Baliqlar oziqlanishi va ko’payishi.

• Oziqlanish xarakteri xilma-xil bo’lib, baliqlar deyarli hamma tirik mavjudotlar bilan oziqlanadi. Baliqlarning oziqasi suv havzasining sharoiti, yil fasllari va baliqlarning yoshiga qarab ancha o’zgarib turadi.
• O’simliklar bilan oziqlanishga moslashgan baliqlarga xumbosh (tolstolobik), oq amur, qizilqanot, qora baliq (marinka) va xramulalar kiradi, cho’rtan baliqlar umurtqasiz hayvonlar bilan oziqlanadi. Baliqlarning oziq tutishi ham turlicha. Ba’zi baliqlar (cho’rtan baliq) o’ljasini pistirmada yashirinib, poylab ushlasa, boshqalari (sla, oqqayroq - jyerex) o’ljasining orqasidan quvadi, yana birlari o’ljasini suv tagidan topadi, ba’zilari esa suv yuziga tushgan hasharotlarni ushlaydi. Baliqlar yilning issiq davrlarida qish fasliga nisbatan intensiv ravishda oziqlanadi. Bizning mamlakatimizda yashaydigan ko’pchilik baliqlar qish faslida umuman oziqlanmaydi va karaxt holga o’tadi.

• Ko’payishi. Suyakli baliqlarning deyarli hammasi ayrim jinsli va urug`lanishi tashqi bo’ladi. Baliqlar boshqa umurtqali hayvonlarga nisbatan nihoyatda syerpusht bo’ladi. Ko’pchilik baliqlar yuz minglab, oybaliq 30 mln ikra qo’yadi. Bu ikralar yumshoq bo’lib, yaxshi himoya qilinmagan va ko’pchiligi halok bo’lib ketadi. Urug`langan tuxumning voyaga yetgan baliqqa aylanishi nihoyat past bo’lib, sevryuga balig`ida 0,13-0,58% ni tashkil qiladi.

• . Bahor va yerta yozda ko’payuvchi baliqlar. Bu guruhga osetrlar, zog`ora baliqlar, laqqa baliqlar, seldlar, cho’rtan baliqlar, olabug`a baliqlar kiradi.
• 2. Kuzda va qishda ko’payuvchi baliqlarga losos, gulmoy (forel), treska va boshqalar kiradi.
• 3. Тropik dengazlarda yashovchi baliqlar yil davomida ko’payadi. Ba’zi baliqlarda nasl uchun qayg`urish hodisasi hosil bo’ladi, natijada ular kam ikra qo’yadi. Masalan, tikanbaliqlarning erkagi suv tagida yerdan chuqurcha qaziydi va shar shaklida uya quradi. Urg`ochisi 20-100 ta ikra qo’yadi, erkagi 10-15 kun ya`ni qo’riqlaydi. Dengiz otchasi va ignabaliqlar erkagining qorin tomonida teri burmasi bo’ladi. Shu burmada urug`langan ikralarni olib yuradi. Amerika laqqa balig`i 50-100 ta ikralarini og`ziga solib yuradi. Ba’zi baliqlarda esa (gambuziya, boyko’l golomyankasi) tirik tug`ish prosessi kuzatiladi.

• Oxirgi yillarda O’zbekistonning suv havzalarida Amur daryosidan amur xumboshi, oq amur baliqlari iqlimlashtirildi. Hozirgi vaqtda O’zbekistonda bir qancha baliqchilik xo’jaliklarida zog`ora baliq, laqqa baliq, kumushtovon, sharq oqchasi, okhayroq (jyerex), qizilko’z (plotva), ilonbosh, sla (sudak), cho’rtan baliq va boshqalar ovlaniladi.
• O’zbekiston “Qizil kitobi” ga respublikamiz suv havzalarida uchraydigan 84 tur (kenja tur) dan 18 tur mahalliy bakiqlarimiz kiritilgan. Ular to`g`risidagi ma`lumotlar 1-jadvalda o`z ifodasini topgan.