Metodologiyasi

Vaqt bo'yicha jarayonlarning eng aham iyatli xususiyatlari, yan ­
gi bosqichlarning, davrlarning sh akllan ish holatlari an iqlanib, ja ­
rayonlarning b oshlan ish davridagi va yakuniy davridagi holatlari
solishtirilib, taqqoslanadi, taraqqiyot va rivojlanishning u m u m iy
yo'nalishlari aniqlanadi.
Beruniy asarida quyidagi so 'zlarn i o'qish m um kin: «Meni 
imkon boricha ularni ju d a ravshan bayon etib, o'quvchi fahm - 
laydigan, (turli] kitoblarni axarish va u kitob egalarini surishti- 
rishga ehtiyoj qoldirm aydigan [bir asar yozishga] d a ’vat etdi. Bu 
ishning fyetishish] qiyin va olinadigan [manbai] uzoq ekan in i va 
uni yaxshi bilgan odam qalbida shubha qolm aydigan aniq fanlar 
qatoriga qo'ym oqchi bo'lgan kishiga bo'ysunm asligini bildim »1.
Tarixni davrlashtirishdagi an ’anaviy bo'lgan «davr*, «asr», «yuz 
yillik* kabi tushunchalar qadimgi Y unonistonda shakllangan.
Tarixni davrlashtirishni interpretatsiyalash metodi va hattoki, 
tarixiy jarayonlar va voqealarni tushunish va anglash deb ham
nomlash mum kin. Tarixni o'lchash — bu shunchaki mexanik 
tarzdagi xatti-harakat emas, balki tarixiy hodisalarning tarkibiy 
qismlarini chuqur tarzda tushuntirib berishga olib boruvchi o'ziga 
xos tarzdagi ilmiy tadqiqot deb ham qarash m um kin2.