Metodologiyasi

Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar. Qadimgi xalqlardan qolgan
yodgorliklar. — Т.: Fan. 1968. 50-b.
96

---

Zam onaviy tarix darsliklarida B eru n iynin g tarixiy tadqiqot­
lar borasidagi am aliy faoliyati haqida bir qator fikrlarni ko‘rish
m um kin.
Jum ladan, 
«Ilmiy bilish va anglash tam oyillarining rivojlani- 
shiga o ‘rta 
asrlarning yirik olim i Abu Rayhon Beruniy ju d a kat-
ta hissa qo‘shdi.
Beruniy tarixiy qiyosiy m etoddan juda keng foydalangan. U 
«Hindiston* asarini yozish jarayonida «men hindlarning qonuni- 
yatlarini qanday bo‘lsa shu holicha keltiraman va ayni vaqtda 
yunonlarda qanday bo'lganligini ham misol tariqasida keltirib, 
ularning o‘zaro o'xshash va yaqinlik jihatlarini aniqlaym an*,-deb 
yozgan edi1.
Tarix va tarix fani yuzasidan bir qator fikrlar bildirib o ‘tilgan- 
ki, ular biri ikkinchisining m azm unini toMdirib keladi. Adabi- 
yotlarda qayd etilishicha, tarix so‘zi ijtimoiy taraqqiyot jarayoni­
da yuzaga kelgan voqelik, hayot, o ‘tm ishga oid dalil va hodisalar 
majmuyi - o‘tm ish, kechm ish, biror voqea-hodisaning izchil ta ­
raqqiyoti haqidagi fan, jam iyat taraqqiyoti haqidagi fan, biror 
ishning bajarilganligini, biron voqea-hodisaning qachon boMib 
o‘tganligini ko'rsatuvchi aniq vaqt, sanani anglatuvchi m a’no- 
larda qo‘llanilm oqda2.
«Barcha m am lakatlarga tarqalgan xalqlardan har b irin in g
alohida tarixi bor, un in g p o dshohlari, payg'am barlari, davlat- 
lari yoki men yuqorida aytgan hodisalarning biridan [o‘z ta ri­
xining boshlanishini — Z.I.] hisoblaydi. Shu tarix yordam i bi­
lan muom ala ishlarida ham da vaqtlarni bilish xususida kerakli 
[m uddatlarni] belgilaydi va bu tarix u larni boshqa xalqlardan 
ajratadi*3.