Metodologiyasi

Tarixiy manbashunoslik. 
68
-b.
95

---

ABU RAYHON BERUNIY VA TARIX FANIDA 
TA D Q IQ O T U SLU BLA R IN IN G NAZARIY MASALALARI
Tarix va tarix fani ijtimoiy fanlar majmuasi bo‘lib, insoni­
yatning butun o‘tm ishi davomidagi iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va 
m adaniy hayotidagi jarayonlar va voqea-hodisalarni aniq-konkret 
holda va turli uslublar yordam ida davrlarga bo'lingan va umumiy 
holda o ‘rganadi. Iqtisodiy tarix, siyosiy tarix, m adaniyat tarixi, 
harbiy tarix, diplom atiya tarixi, tarixiy geografiya kabilar tarix 
fanining tarm oqlari hisoblanadi. Tarix fanining tarkibiy qismlari 
m axsus tarixiy fanlar ham da arxeologiya va etnologiya bo'lib, fan 
va m adaniyat tarixi, san’at tarixi shu sohalar bilan bog'liq holda 
o ‘rganiladi.
Hozirgi zam on tarix fani alohida boMimlar va sohalardan 
tashkil topgan bilim lar majmuyi boMib, uning tadqiqot masalalari 
ham uslublarning murakkabligi va ko'lam jih atd an kengligi bois 
anchagina m urakkablik kasb etadi.
Bugungi kunda zam onaviy tarix fani va uning predmeti si­
fatida aniq (konkret) jam iyat va uning shakllangandan boshlab 
tanazzuligacha zam on va makondagi taraqqiyoti bir butun holat­
da va ayni vaqtda uning ichki tarkibiy tuzilishlari, shuningdek 
boshqa aniq (konkret) jam iyatlar bilan aloqadorligi va munosa- 
batlari tushuniladigan boMsa, bu borada Abu Rayhon Beruniyning 
fikrlari ham e’tiborga molikdir, uning ta ’kidlashicha, «... qadimgi 
tarixlarning eng avvalgisi va eng m ashhuri bashariyatning bosh- 
lanishidir*, ya’ni, B eruniy tarixning boshlanishini kishilik jam i- 
yatining shakllanishi bilan bogliqligini ko‘rsatib beradi1.
Beruniy asarlarida tarixn i o'rganish va bu jarayonda man- 
balardan to ‘g ‘ri foydalanish haqidagi fikrlarning mavjudligi va 
ayniqsa ularning aksariyati zamonaviy tarix fani metodologiyasi- 
da turli m ualliflar tom onidan bildirilgan qarashlar bilan mos ke- 
lishi e ’tiborni tortadi.
1