Metodologiyasi



Download 6,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet382/386
Sana01.02.2022
Hajmi6,88 Mb.
#420875
1   ...   378   379   380   381   382   383   384   385   386
Bog'liq
Tarix fani metodologiyasi

uchun q o 'lia n iia d i.
T aqqoslash uslubi d astlab m a ’rifatparvarlar to m o n id a n
q o 'lla- 
n ilgan . r.Vimv* b ir in c h ih r d a n b o'lib n V i to m o n id a n yaratilean
tarixiy 
kitoblarida taqqoslash uslubini q o'llagan, biroq b u n d a bu 
uslub tarixiy uslubga n isb atan ko‘proq vosita sifatida q o 'llan ilg an . 
XIX
asr 
oxirlariga kelib bu uslub tarixiy tad q iq o tlard a, ayniqsa 
ijtim oiy-iqtisodiy tarix soh alarid a an ch a keng o ‘rin tu ta b o sh la­
di. 
Ikkinchi ja h o n u ru sh id an keyingi yillarda ayniqsa kom parativ 
uslub keng q o 'llan ila boshlandi. A m alda biron ta h am tadqiqot bu 
uslublarni qo 'llam asdan am alga oshirilm aydigan bo'ldi.
D aliliy m ateriallarn i, m a’lum otlarn i yig‘ish, d alillarn i tiz im - 
lashtirish va ta h lil qilish jaray on id a tarix ch i ko'p g in a jara y o n ­
larning m azm unidagi o 'x sh a sh lik n i, biroq ayni vaqtda jara y o n ­
larn in g zam on va m akon b o 'y ich a turliligi, b ir-b irid an farqlanishi 
om illari sababli turlilik kasb etish in i va yana ayni vaqtda shak lan
um um iylikni ko'rishi m um k in .
M azkur uslubning bilish ja ray o n id ag i m ohiyati u n in g ta r i­
xiy ja ra y o n larn in g m o h iy atin i tu sh u n tirib berish uch u n y o 'n a lti- 
radigan im k o n iy atlarid ad ir. Jaray o n n in g m o h iy atin i an g lash va 
tu sh u n ish uchu n u n in g o 'x sh a sh lik va farqlanuvchi xususiyat- 
larin i tu sh u n ish kerak. Bu u slu b n in g m antiqiy asosini analogiya 
tash k il etib, tadq iq ot obyektidagi b iro r-b ir o 'x sh ash lik asosida 
ja ra y o n n in g boshqa jih a tla ri haqida h am x u lo salar ch iq arilish i 
m u m k in.
Tarixiy taqqoslash uslubi tarixiy jarayon tafsilotlari an iq va 
ravshan bo'lm ag an da u n in g m oh iyatin i ochishga, shuningdek, 
um um iylikni, qo n u n iy lik n i, tak ro rlan u v ch an lik n i aniqlash h a m ­
da um um lashtirishga va tarixiy p arallellik n i yuzaga chiqarish 
uchun im kon beradi. B unda alb atta b ir q ato r talablarga rioya 
etishga to 'g 'ri keladi. Ju m la d a n , avvalo taqqoslash tarixiy ja ra ­
yonning shaklan o'xshash jih a tla rin i em as, balki m ohiyatini aks 
ettiruvchi aniq va k onkret d a lilla r (faktlar) bilan am alga o sh i- 
rilishi lozim , ik k in ch id an , ho disalar va ja ra y o n larn in g tipologi-
309


yasi va davrini yaxshi bilish va tu sh u n ish lozim . Taraqqiyotning 
b ir bosqichida voki turli bosaichlariria b o ‘
1
ean h ir vi! vn tu rli v?i 
ho u isaiarn i laqqosiash m u m k in . b ir holatda m ohiyat o'xshash- 
lik asosida ochiiad ig an b o is a , boshqa holatda tu rlilik asosida 
a u iq ia a ish i m u m k in . B iroq ayni vaqiua la n x c n ia a n tarixiylik ta ­
m oy ilin i unutib q o'ym aslik talab etiladi. Tarixiy taqqoslash uslu- 
b in i qo 'llash d a b ir q ato r ch eklanishlarga duch kelish m um kin. 
Bu uslub real voqelikning tu rlilig in i tushunishga im kon bersada, 
k o n k ret shakldagi xususiyatini ko'rsatib berolm aydi. Shuningdek, 
tarix iy taraqqiyot su r'a tin in g tadqiqida ham tarixiy taqqoslash 
uslubidan foydalanish m aqsadga m uvofiq em as. M azk u r uslub­
n in g rasm an (shunchaki q o 'llash , qo'llan ish i «kerak* b o'lganli- 
gi uchun q o'llash ) q o 'llan ilish i xatoliklarga olib kelishi, ko'pgina 
tarix iy hod isalar m ohiyatin in g n o to 'g 'ri talqiniga va tavsiflani- 
shiga olib kelishi m u m k in . Tarixiy taqqoslash uslubidan boshqa 
tad q iq ot uslublari bilan birgalikda foydalanish m u m kin. Afsuski, 
ta rix c h ilar to m o n id an tarix iy taqqoslash uslubi ko'p hollarda 
analogiya va solishtirish bilan gin a q o 'ilan ilad i, u tad qiqo tlar ja ­
rayonida to 'liq yuqoridagi ko'rsatib o 'tilg an jih a tla rin i inobatga 
olgan holda kam dan kam q o 'ilan ila d i.
Tarixiy x a rita la r (k a rta la r) - tarixiy voqealar va jarayonlar, 
u la rn in g borishi, so d ir b o'lg an joylari, m asalan, qadim gi sivi- 
lizatsiyalar, m adaniy m arkazlar, davlatlar, jan g va to'qnashuvlar 
b o'lgan joylar, savdo yo'llari va ch egaralar kabilarni aks ettirad i 
va voqelikni tasavvur qilish d a yordam beradi.
Tarixiy-genetik uslub — tarixiy-genetik uslub va retrospektiv 
uslublar keng tarqalgan bo'lib, ular tarixiy voqealarning tarkibi, va- 
zifalari va o'zgarishlarni ketm a-ket ochib berishga yo'naltirilgan. 
Tarixchi I. K ovalchenkoning ta ’kidlashiga ko'ra m azkur uslub­
lar «mantiqiy tabiati bo'yicha bu analitik va induktiv, axborotning 
bayon etilishga ko'ra esa tavsifiydir*. U sabab va oqibat o'rtasidagi 
bog'liqlikni aniqlashga yo'naltirilgan bo'lib, u yoki bu tarixiy ja ra ­
yonlarning kelib chiqishini tahlil qilishga asoslanadi. Bunda tarixiy 
voqea ham individual, ham konkret holatda ko'rinadi.


Bu m etoddan absolyutlashtirilgan (m utlaqlashtirilgan) holatda 
c«»iaianibu ayriir. xaiulikhrgn o!ib kelishi !rv.,r" v ;"

Download 6,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   378   379   380   381   382   383   384   385   386




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish