Metodologiyasi

Вен П. Как пишут историю: опыт эпистемологии. - М., 2003.
123

---

m afkura, ayni jam ivatnine m a’naviy boyliklari, shuningdek, i
4
u- 
sodiy, ijtimoiy va siyosiy om illar ham bunda o‘z ta’sirini ko'rsa- 
tadi. Tarix fani m adaniyatning darajasi va xususiyatlarini aks et- S 
tirgan holda uning bir qism ini o'zida namoyon etadi. Tarixchi 
ana shu m adaniyat maydonida faoliyat ko‘rsatib, hozirgi zam on- 
da turgan holda tadqiq etilayotgan o‘tm ish davr madaniyati bilan 
m uloqotga kirishadi. Hozirgi zam on om ili tadqiqotning cho'qqi- 
si, bilim ning darajasi va saviyasi, boshqa gum anitar fanlarning 
taraqqiyotini aniqlab beradi.
Zam onaviylik va zam on talablariga m oslikning tarixchiga 
ta ’siri kuchlidir. Totalitar tu zum lar hukm ronligi vaqtida tarix fani 
hech qanday takalluflarsiz o ‘sha tuzum mafkurasiga va tartib- 
qoidalariga bo'ysunishga m ajbur qilingan.
Ayrim tarixchilar o ‘tm ishning bugungi kunga ta’sir ko‘rsatgan 
jarayonlarini o'rganish kifoyadir, degan fikrni ham ilgari surgan- 
lar, biroq bugungi kun jarayonlarini bilish va uni tushunish, teran 
anglash uchun o'tm ish tarixni to'laligicha o'rganish talab etiladi.
«Prezentistlar»ning fikricha, tarix barcha davrlarda ayni o'sha 
zam on nuqtayi nazaridan yozilgan, ya’ni ayni o'sha vaqt yozilgan 
tarix uchun zamonaviylik kasb etgan, shu sababli turli vaqtlarda 
yozilgan tarix o'tm ish haqida hech qanday obyektiv tushuncha va 
tasavvur yoki m a’lum ot bera olmaydi, deb hisoblaydilar. O 'tm ish 
va hozirgi zam on, moziy va kelajak bir-biri bilan bog'liq va biri-bi- 
riga mosdir. Agar o'tm ishda sodir bo'lgan voqea yoki tarixiy ja ­
rayon bir guruh insonlar manfaati yoki davlatlar qarashlari uchun 
zarur bo'lsa u yana qaytadan faollashtiriladi. Misol uchun, agar 
urush harakatlari olib borilayotgan bo'lsa, urushlar tarixiga, sar- 
kardalar faoliyati tarixiga, shu sohalarga bog'liq islohotlar tarixi­
ga qiziqish ortadi. Prezentizm tarixni modemizatsiyalashga, ya’ni 
o'tm ish tarixiy voqealarining zamonaviylashtirilishiga olib keladi.
E .X obsboum ning fikricha, biz hozirgi kun nuqtayi