Metodologiyasi

- —* U i.ii ••••*' •••*•*'■*'*211 IV J4 1 *UM1I 
^ 1 ! I i ! Г-'Ji 
•
M etrologiya - oMchovlar haqidagi tan, (yunon. m e u o n —
!cccr. - f::sb;sr.rh~# МП:::, “ iuilCViur 
lu^ uunuid;
o 'tm ish d a turli m am lak at va xalqlar orasida am alda boMgan og'ir- 
lik, m asofa va sath o'lchovlarini o'rganadi.
M odellashtirish 
— tarixiy hodisalarning andozasini, shak- 
lini, holatini tuzish, shakllantirish. Bilish obyektlarini (ko'pin- 
cha fizikada) u larn in g m odellari yordam ida tadqiq qilish. M odel­
lashtirish asosida tadqiqot obyekti bilan u n in g m odeli o'rtasidagi 
o'x shash lik , m uvofiqlik yotdi. H ozir bu m etod ilm iy tadqiqot ja- 
rayonini yengillashtiradi.
Mukammal tavsiflash uslubi 
— (rus. M etod plotnix opisaniy) 
bir tadqiqot obyektining o'ziga xos jih a tlarin i sinxron tah lil qi­
lish uslubi. B unda asosiy vazifa tadqiqot obyektining o'ziga xos 
jih a tla rin i (tarjim ayi holini) m aksim al darajada o 'ta m ukam m al 
aks ettirish (tavsiflash), u n ing «inqiroz holatlarini», ya’ni biror- 
bir favqulodda holatga (hodisalar, voqealar, jaray o n lar kabilar) 
bo'lgan ta ’sirini va bu ta ’sir orqali unda sod ir bo'lgan o'zgarish- 
larni aniqlashdir. U slub shaxsning qarashlari va tarjim ai holida- 
gi sinx ro nlik dan kelib chiqadi, ya’ni tadqiqot obyektining qarash- 
larida (yoki so d ir bo'lish jarayonida) birdaniga yoki asta-sekinlik 
bilan so d ir bo'lgan o'zg arish larn i nazariy jih atd an yoki am aliy ji­
h atd an savollar yordam ida shakllantiriladi.
Nazariya (teoriya) 
— (yunon tilidan «theoria* — ko'rib chiqish, 
tadqiq etish) ta ’lim ot, ilm iy tam oyillar (prinsiplar) tizim i (sis­
tem asi), qoidalar m ajm uyi, fikr, m ulohaza, nuqtai nazar, n aza­
riya. F an n in g u yoki bu sohalaridagi asosiy g'oyalar tizim i, vo­
qelikn in g m ohiyat jih a td a n bog'liqligi va qonuniyatlari haqida 
to 'laq o n li tasavvur qilish im k on ini beruvchi ilm iy bilish shakli.
Neokantchilik 
— n eo k antch ilarn in g qarashlaricha ijtimoiy 
hayotda hech qanday qo nu niy atlar mavjud em as, tarixchining 
subyektiv xatti-h arak atla ri (boshidan kechirganlari, ko'rgapn bil- 
ganlari) bilishning eng asosiy vositasidir, tarixiy dalillar - bilish-
292

---

ч I 
id r o k
haqidagi (bunga tarixn i ham qo'shadilar) bilishning 
Tcndv vositasi bu — tushunish va intuitsiva (se?eirlik^dir deb