Metodologiyasi

276

---

. 
a
\
r w r r m in iz m (sababiylik) tam oyili tad q iq o tch in in g e ’ti-
borilli tarixiy 
ilUUlSainr VH 
i i io i u i IsYiciiviU
bjr-binga Dug ilq ravisnua ш и н uu 
«^uiaiadi. Bu tam oyi!
! 
- t----- t_;_: к;>дп КляЧ!я
g
3
КО Id Kaiwiu 
■
 -----------
ravishda sodir boMadi va bir-biriga ta ’sir ko'rsatadi. Ayrim ta ­
rixchilar sababiylik tam o yilin i ta n olm aydilar, ch u nk i tarixiy vo­
qealarning sababini ochib berish ju d a m urakkabdir.
Dialektika 
(yunon tilidan «dialektike (techne)* — bahsla- 
shish, suhbatlashish, m uloqot san ’ati). D ialektikada m avhum - 
lik keng m a’noda b ilim n in g «qashshoqligi*, bir to m onlam aligi, 
konkretlik esa u nin g toMiqligi, m azm undorligi sifatida tu s h u n i­
ladi. Shu m a’noda m avhum likdan (abstraktlikdan) konkretlik- 
ka o'tish ilm iy bilish ja rayo n in in g u m u m an olganda kam m az- 
m unli bilim dan ko'proq m azm unli bilim ga h arak atin i bildiradi. 
Tarix falsafasida dialektik an ing turli talq in lari ilgari surilgan: d i­
alektika. T u rm ushning abadiy shak llanib borishi va o'zgarib tu ri- 
shi, beqarorligi haqidagi bilim (G eraklit); M uloqot san ’ati, fik rlar 
qaram a-qarshiligi orqali haqiqatga erishish (Suqrot); N arsalar- 
ning yuksak m ohiyatini (idealligini) anglash m aqsadida ta rk ib - 
larga ajratish va tu sh u n ch alarn in g aloqadorligi h am da u larn in g
o'zaro bogMiqligini shakllantirish uslubi (Platon); Q aram a -q a r- 
sh ilik lam in g bir-biriga m os kelishi, o ‘xshashligi haqidagi ilm
(N .K uzanskiy, J.B runo); Inson ongidagi toMiq va absoiyut (m ut­
laq) haqiqatni bilishga intilish jarayonidagi ziddiyatlar va q ara- 
m a-q arshilik lard an qocha olm agan holdagi chalkashliklarga sa­
bab boMadigan illyuziyalar (borliqni, voqelikni n o to ‘g‘ri idrok 
qilishdan hosil boMgan soxta tu sh u n ch a, tasavvurlar)ni yo‘q qilish 
(I.K ant) va boshqalar.