Metodologiyasi

1 
Коллингвуд P. Идея истории. Автобиография. - М., 1980. С. 203.

---

Z a m o n a v iy
tarix fanida tarixchining vazifasi sifatida o 'tm ish 
alarini aniq va ilmiy asoslangan, haqqoniy va xolis yondash- 
earTholda tavsiflash, tasviriash, talqin qilish tushuniladi.
Tarixiy bilishda voq ean in g turlicha interpretatsiyalari m av­
jud Shartli ravishda ularni real va konstruktiv interpretatsiyalar-
ga bo'lish mum kin.
Nisbatan keng 
tarqalgan real interpretatsiyaga ko‘ra o ‘tm ishda 
sodir 
boMgan 
voqealarning barchasi o‘zining tarkibiy qismlari va 
tuzilishlariga ega boMib, turli manbalarda qayd etilgan. Shu tariqa 
voqealar tarixchi uchun «xomashyo* vazifasini o‘taydi. Bu holatda 
tadqiqotchining faoliyati haqqoniylik nuqtayi nazaridan o'tm ish 
voqealari haqidagi materiallarni va maMumotlarni talqin qilishda 
teng munosabat yondashuviga amal qilishi bilan baholanadi.
Konstruktiv interpretatsiya tarafdorlarining ta ’kidlashicha, 
voqea tadqiqotchidan alohida va unga bog'liq bo'lm agan holda 
mavjud bo'lmaydi. Tarixchi turli m anbalar bilan ishlash jarayo­
nida muayyan bir xulosaga kelgan holda voqeaning intellektual 
konstruksiyasini yaratadi. Shu tariqa voqeani tarixchining aqliy 
faoliyati natijasi sifatida tushunish m um kin.
XIX—XX asr tarixchilarining fikrlariga ko'ra «voqea* tushun- 
chasi aksariyat holatlarda «fakt* tushunchasi bilan to'qnash ke- 
ladi. Umumiy holda aytish m um kinki, faktga voqeaning tas- 
diqlovchi om ili sifatida qaralgan.
Fakt tushunchasi (lotin tilida factum - bajarilgan, am alga 
oshirilgan, sodir boMgan) eng kam ida ikki m azm unni ifodalaydi:
- biror-bir ishning, faoliyatning bajarilganligi;
- sodir boMgan holatning haqiqiyligi, uni tasdiqlovchi omil.
XIX—XX asrda tarix haqida shunday tushuncha yuzaga kel-
diki, bunga ko'ra professional tarix o'z talqinda faktlarga asoslan­
gan asosiy fan sifatida o'tm ish haqida boshqa turdagi hikoyalar, 
afsonalardan farqlanishi ta ’kidlana boshlandi.
XIX 
asr pozitivistlar tarixshunosligida o'ziga xos faktlar- 
ga «sigMnish*, faktlarni «ilohiylashtirish* holatlari yuzaga kel- 
di. Tadqiqotchining asosiy vazifasi manbalardagi eng zaru r fakt-

---

larni izlab topish, ularni boshqa zarur bo‘lm agan m a’lumotla 
ajratib olish bo'lib qoldi (arxeolog topi!?™ tn 'z a ^ir.ig'iga уорЩС 
gan tuproqni tozaiab iashiagam kabi...).
Biroq shuni alohida ta'kidiasn kerakki, faktlarsiz tarix o‘7inirvi 
inm iridan m a h ru m bo'ladi, fakiiar tarixga obyektivlik, isbotlan- 
ganlik, ilmiylik kabi om illarni ta ’m inlab beradi. O 'z navbatida 
tarixchining faoliyatisiz fakt ham hech qanday aham iyatga ega 
bo'lm asligi va o'zin in g mohiyatini yo'qotishi m um kin.
Ishonchli fakt tushunchasi XIX asrda professional