Metodologiyasi

U M U M FA N USLUBLARI
Mantiqiy va tarixiy uslub. Tarixiy uslub. voqea sabablarining
ochilishi. 
Taxminlardan aniqlikka o ‘tish. Tizimli yondashuv va
tizimli tahlil. 
Induksiya, deduksiya. Tahlil va sintez■
Modellashtirish.
M atem atik 
modellashtirish.
Tarixiy ta d q iq o tlarn in g am alga o sh irilish id a tad q iq o tn in g
m azm uni va tadqiqot obyektining xususiyatlariga bo g'liq h o l­
da barcha tadqiqot uslub larin ing q o 'lla n ilish i m u h im aham iyat 
kasb etadi. Tadqiqot uslublari esa o ‘z o ‘rn id a b ir n ech a turlarga 
bo'linadi. Bu b o rada bugungi ku n g ach a ko‘pgina tarix ch ilar o ‘z 
fikrlarini bildirib o ‘tganlar.
Pozitivistlam ing fikricha, ilm iy tadqiqot uslublari barcha ijti­
moiy va gu m a n itar fanlar uchun birdek xos bo'lishi kerak. N eo - 
kantchilar esa tarix fani tadqiqot uslublarini tabiiy fanlar tadqiqot 
uslublariga qaram a-qarshi qo'yganlar. Biroq am alda bu holatning 
tushunilishi b irm uncha m urakkablik kasb etadi, ya’ni, birinchidan 
barcha fanlar tadqiqotlari uchun xos b o ‘lgan u m um fan uslublari 
mavjud bo'lsa, ikkinch id an u yoki bu konkret fanlarning h am da 
fanlar kom plekslarining tadqiqotlari u chungina xos bo'lgan fan ­
larning maxsus tadqiqot uslublari ham mavjud. Tarix fani m etod o - 
logiyasiga oid ilm iy va o'quv adabiyotlarida (I.K ovalchenko) m az­
kur uslublarning tadqiqotlar jarayonida qo 'llanilishi borasida bir 
qator fikrlar berib o'tilgan . Q uyida ana shu uslublarning q o 'llan ili­
shi borasida bildirilgan ayrim holatlar haqida so'z yuritiladi.
Mantiqiy va tarixiy uslub. 
T arix da ta d q iq o t o b y ek tin in g m a - 
kondagi tizim lilig i, u n in g tu z ilish i va vazifalari (m antiqiy uslub) 
ham d a tadqiqot o b y ek tin in g vaqt (zam o n )d ag i m avjudligi (di- 
axron — tarix iy uslub) b irgalikd a, y a ’ni sin x ro n holatd a o 'rg a n - 
iladi. T adqiqot ja ra y o n id a y u q o rid ag i h a r ik k i u slu b d an alo h id a 
holda ham d a h a r ik k isin i u m u m la sh tirg a n holda h am foydala­
nish m u m k in . N atijad a fa n n in g m ak o n d ag i va vaqt (zam o n )d a- 
gi h o latin i b ir v aq tn in g o 'z id a o 'rg a n ish im k o n i yuzaga keladi.

---

M an tiq iy u slu b tiz im li y o n d a sh u v aso sid a o b y e k tn in g tu z ilish i