Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1


butun xulosa chiqarish. Abstraktlik


bet54/269
Sana14.07.2022
Hajmi
#798689
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   269
Bog'liq
Tarix fani metodologiyasi

butun
xulosa chiqarish.
Abstraktlik 
- m avhum lik, fikm ing mavhumligi.


SHA RQ TARIXNAVISLIGI VA TARIX
F A L SA F A SIN IN G N A Z A R IY M A SA L A L A R I
Sharq tarixnavisligining o'ziga xosligi, *Avesto», 0 ‘rxun-Yenisey
biiikioshlari, Abu Ray.ho* Bentniy va Thu Xaldunning tarix haqida­
gi qarashlari, Abulg'oziy Bahodirxon, Muhammad Yusuf Bayoniy,
I brat, M. Behbudiy, A. Fitratlarning tarixiy asarlarida tarix fani­
ning talqini, Sharq tarix falsafasi va unda tarixiy talqinning falsafiy
yondashuvlari.
M etodologiya - bu in son va in son iyatn in g barcha davrlardagi
nazariy va am aliy faoliyatini o ‘rganishni tashkil etish va u ni tar-
tibga solish yo‘llari va uslublari haqidagi b ilim lar majmuidir.
M etod ologiyan in g u m u m iy ijtim oiy-tarixiy va m ad an iy a so s-
lari u ning sh akllan ish ida va ayni vaqtda yangi m eto d olo gik o m il-
larning sh akllan tirilish i va ta h lili jarayonida m u k am m allashish
nuqtayi nazaridan nam oyon boMadi va m azm u nan tu rlilik kasb
etib boradi.
Metodologiyaning falsafiy asoslarini shakllantirish va uni tahlil 
qilish ham da asoslab berish borasida turli davrlarda Suqrot, Pla­
ton, Aristotel, F. Bekon, D ekart, K ant, Shelling, Gegel, A.Toynbi 
va boshqalar juda katta xizm at qilganlar.
Rossiyalik tadqiqotchi V.P. Filatovning tadqiqotlaridan kuza- 
tish m um kinki, «tarix» tushunchasi va uning mohiyati borasida 
ilgari surgan fikriga asosan tarix falsafasining ikki turi mavjud 
bo‘lib, birinchisini g‘arb tadqiqotchilari «substansional» (m ate­
rial (ashyoviy daliliy), istorosofiya) falsafiy yondashuv sifatida, 
ya’ni o‘tm ishda sodir bo'lgan hodisalardan alohida ayrim um u­
miy qonuniyatlarni ajratib olish va unga asoslangan holda tarix­
ning barcha davrlari va hodisalari uchun «mohiyat», «maqsad», 
«vazifalar» kabilarni umumiylashtirgan holda belgilab olishni 
ko zda tutsa, ikkinchisi avvalgisidan tubdan farqlangan holda ta ­
rixiy jarayonlar va ularning m azm uni bilan shug‘ullanm aydi, ak- 
sincha tarix ilm ining tahlili bilan, ya’ni tarixiy tadqiqotlarning 
mazmuni, yondashuvlar, falsafiy qarashlarni o ‘rganish va tadqiq
71


qilish bilan xususiyatlanadi. Bunda tarixiy tadqiqotlarning maz- 
m uni bilan birga ularning konseptual-m etodologik tuzilishi, ta­
rixiy tavsiflash va tushuntirish uslublari, tarixshunoslikning bosh­
qa fanlarga m unosabatini o'rganishga intiladi. Tarix falsafasining 
bu tipi bugungi fan olam ida tarixning «tanqidiy» yoki «tahli- 
liy» falsafasi sifatida talqin etiladi. Tarix falsafasining bu tipi yu- 
zasidan XIX asr oxirlarida nemis nazariyotchilari dastlabki fikr- 
larni shakllantirgan bo'lsalar, ikkinchi jahon urushidan keyingi 
yillarda bu m asala Yevropaning boshqa davlatlariga ham tarqalib, 
yetakchi nazariyalardan biriga aylanib boradi.
Xuddi shu m a’nodagi falsafiy qarashlar Ibn Xaldunga ham 
xosdir. U tarix va tarix faniga tavsif berib, quyidagilarni yoza- 
di, ya’ni, «Fanning ikki jihati bor. Birinchisi qadimgi m amlakat- 
lar va davlatlar haqida hikoya etuvchi tashqi tom oni bo'lsa, ikkin- 
chisi tadqiqotlarning birining tarixi va yangi fikrlarni kashf etish 
bo'lgan ichki tom onidir».
Biz ham quyida tarixiy jarayonlar emas, balki tarixiy tadqiqot­
lar va nazariyalar haqida so'z yuritishga harakat qilamiz.
Aslida tarix falsafasi tushunchasi G erodot va Fukidid asar- 
laridagi tadqiqotlardan boshlangan. U lar asosan insoniyat ta- 
raqqiyotida tarix n i harakatlantiruvchi kuch sifatida tavsiflagan 
bo'lsalar, Avgustin dinga e ’tiqod qiluvchilar qarashlarini aks et- 
tirgan holda ilohiy davlat tarixi falsafasini yaratdi. Gegel dunyo- 
viy aql-zakovat, um um insoniy tafakkur, insoniyat xatti-haraka- 
ti va aql-idroki uyg'unligi asosida yuzaga kelgan, ong va tafakkur 
hukm ron bo'lgan yaxlit borliqni tarix deb tushuntiradi. F.Bekon 
tarixiy haqiqatni aniqlashda eng avvalo tadqiqot obyekti o'rga- 
nilayotgan predm et yoki hodisaning aynan o ‘zi emas, balki, uning 
mohiyati va uni yuzaga chiqaruvchi oddiy tabiiy om illar bo'lishi 
shartligini ta ’kidlasa, E.Kondilyak bilishni eng oddiy — his etish 
va fikrlash orqali am alga oshirish kerak, degan fikrni ilgari sura- 
di. Aksariyat nazariyotchilar o'zlari tak lif qilgan va nazariy ji­
hatdan asoslab bergan uslublari haqiqatni anglash va bu borada 
har qanday xatoliklardan xoli bo'lishda asosiy ekanligini ta’kidlab


0‘tganlar. Eng asosiysi bu g‘oyalar va yondashuvlar aksariyat hol- 

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   269




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish