Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

m u m kin 
boMmagan jo n boshiga to ‘g ‘ri keluvchi iqtisodiy ishlab 
chiqarish haqidagi m a’lum otlar kabi faqatgina iqtisodiy tah lil bi­
langina 
cheklanib q olm asdan, dem ografiya, sotsiologiya kabilarni 
ham iqtisodiy soha ta rix in i o'rganishga jalb eta olishi kerak.
Induksiya 
— (lotinchada «inductio* — xulosa chiqarish, 
muayyan bir fikrga kelish; xulosa, natija, yakunlovchi fikr); d a- 
lillardan (faktlardan) ayrim farazlarga q ad ar xulosalar chiqarish, 
farazlarga yo‘naltirilgan xulosalarni shakllantirish. Induksiyani 
ikki jih ati, xususiyatiga qarab b ir-biridan farqlanadi. Ya’ni bi- 
rinchisi to ‘liq induksiya bo ‘lib, um um lashtirish yakuniy xulosa- 
ga ega boMgan dalilar sohasi bilan um um lashtiriladi, ikkinchisi 
toMiq boMmagan induksiya boMib, toMiq yakuniy xulosalarga ega 
boMmagan yoki oxiri yo‘q d alillar sohasi bilan u m u m lashtirila­
di. Induksiyaning ikki tu ri m avjud boMib, birinchisi om m abop, 
um um iy (enumerativ) boMib, hisoblash, sanab o ‘tish yoMi bilan 
hosil qilinadi, bunda hodisalarn in g sabab-oqibatlilik bogMiqligi 
haqidagi m a’lum otlar mavjud boMmaydi; ikkinchisi ilmiy induk­
siya (eliminativ) boMib, istisno yoMi bilan hosil qilinadi, hodisalar­
ning sabab-oqibatlilik bogMiqligi haqidagi m a’lum otlar xulosalar 
chiqarishga yo‘naltirilgan m a zm u n d a aks ettiriladi.
Integral 
- tarix fanida kichik tarixiy jarayonlardan, ularning 
yigMndisidan um um iy jaray o n n i shakllantirish va uni xulosalash.
Intellektual tarix 
- dastlabki vaqtlarda yirik m utafakkirlar- 
ning g‘oyalari tarixi sifatida rivojlanib keldi. K eyinroq esa ko‘plab 
g'oyalarning aksariyatini tashkil etuvchi va o ‘zini oqlam agan va 
hayotga kirib borm agan bunday g'oyalarni o‘rganish zaruriyati 
borm i, degan savol paydo boMdi. Tarix fanida postm odernistlar 
qarashlari va tadqiqotlardagi yondashuvlarining shakllanishi va 
taraqqiy etib borishi bilan intellektual tarix ham yangilanib bor-
281

---

di. N atijada intellektual tarix o ‘z tadqiqot koMamlarini kengay- 
tirib ho rib, tad q iq o tlar jarayonida tarixiy voqelikka d iniy va avni 
vaqtda ilm iy q arash la rn i, turli vaqtiarda sodir boMgan, kasalliklar 
ularn in g kelib chiqishi, oqibatlari va boshqa shu kabilarni o ‘rgan- 
isiita
aloliida c ’iibor q aratm oqda. Ayni vaqtda yirik m utafakkir- 
lar, ularning fik r va g‘oyalariga, ulardan qoldirilgan m atnlar, turli 
davrlarning tilshunosligi kabi sohalarga ham qiziqish ortib bor­
m oqda.