Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

 
M ullo Olim Maxdumxoja. Tarixi Turkiston. — T., 2010.
2
lbrohim ov A. Bizkim o'zbeklar... — Т.: «Sharq*, 1999. 278-279-bb.
58

---

chi 
fan. Tarix fani insoniyatning butun o‘tm ishi davomida ja m i­
yat hayotida sodir b o ig a n voqea-hodisalar, jarayonlarni (jam iyat 
rivojini) 
yaxlit bir tarzda 
0
‘rganadi1.
Hozirgi zamon tarix fani alohida boMimlar va sohalardan tash­
kil topgan bilim lar majmuyidir.
Tarixiy manbalar va m um toz adabiyotda tarix va ta’rix iborala- 
rining turiicha m azm unda qoMlanilganligini kuzatish mum kin.
Ta’rix (arab tilida — yuz bergan, sodir boMgan) — m ashhur 
kishilarning tug‘ilishi va vafoti, turli bino-inshootlarning quri- 
lishi, kitoblar ta’lifi va boshqa m uhim voqea-hodisalar vaqtini 
anglatuvchi uslub. Ta’rix ko'pincha u yoki bu m ashhur shaxsning 
vafoti munosabati bilan, biror-bir tarixiy voqeaning sodir boMgan 
sanasini anglatish yoki unga ishora tarzida she’riy tilda yozil- 
gan. Ta’rixda qoMlangan so‘z va iboralar, ularni tashkil etgan arab 
harflarining abjad raqam i bilan qo‘shib hisoblanganda, m a’lum 
bir sana kelib chiqadi. Sanani bildiradigan so‘z yoki ibora ta ’rix 
moddasi, ularni tashkil etgan harflarning abjad bo‘yicha yigMn- 
disi jum al deyiladi. Ta’rix faqat mustaqil yozilmay, ba’zi bir asar- 
larning ichida ham keladi.
Ta’rixda m uallif ko'zda tutgan sana so‘z yoki m uam m o usulida 
ifodalanadi. Shunga ko‘ra, ta ’rix sarih (ochiq, ravshan) va ta ’miya 
(berkitilgan, yashirilgan) kabi ikki turga boMinadi. Ta’rixning sa­
rih turida sana ochiq ifodalansa, ta ’miyada avval ta ’rixning m od­
dasi topiladi. Tarix asarlarida va m anbalarda ta ’rixlar qoMlanilgan 
holatlar juda ko‘p uchraydi.
Masalan, Alisher Navoiy o ‘zining «Mahbub ul-qulub* asarini 
yozgan vaqti haqida quyidagi to 'rtlik n i bitgan:
Bu nomakim lisonim oMdi qoyil,
Kilkim tili har na’v el ishiga moil,
Tarixi «xush» lafzidin oMdi hosil,
Har kim o‘qusa ilohi boMg‘ay xushdil.
27