Metodikasi kafedrasi bitiruvchisi ibodullayeva nigora

oyoq iladi.” (OQD,7-bet) “- Chanishev! – deydi otamiz, bir oyoq il, anavi xunasaga 

aytar  gapim  bor!  Qizillar  oyoq  iladi”    (OQD,37-bet).    “El-yurt  Aqrab  shahid 

poyidan o„ta-o„ta bir oyoq ilib oladi”. (OQD,47-bet) Yo„lda bolalar qo„shiq aytadi. 

Kim qandaychikin qo„shiq biladi – ana shu qo„shiqni aytadi. Shunda, mashina yo„l 

chetlab oyoq iladi.  Direktorimiz  kabinadan  tashqarilaydi.  Kabina  pillapoyasida 

---

 

37 

tikka  bo„ladi.  –  O„rtoqlar,  o„lan-laparlar  aytmanglar!  –  deydi.  –  Partiya-sovet 

qo„shiqlaridan aytinglar! Mashina ko„prik ostida oyoq ildi. (OQD,224-bet)  

 

Ushbu ibora yuqorida sanalgan ma‟nolardan tashqari, sabr qiling, kutib turing 

ma‟nosini  ham  anglatadi:  –  Barcha  uy-uyiga,  kapa-kuyiga!  –  deya  majlis  tarqatdi 

raisimiz. – Dehqonqul aka, siz bir maydon oyoq iling. (OQD,122-bet) 

T.Murod  ba‟zan  voqea-hodisalarni  tasvirlashda  uning  mohiyatini  ta‟sirliroq 

yetkazishda  iboralarga  ketma-ket  murojat  etadi.  Chunonchi,  general  Skobelev 

nutqida  qo„llanilgan  iboralar  yordamida  uning  o„ta  dimog„dor,  rahmsiz,  adolatsiz, 

ablax odam ekanligini fosh etadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

– Aql yoshda emas, aql boshda, eshon! – dedi general Skobelev. – Men o„ttiz 

yoshimda  Xivani  tiz  cho„ktirtirdim!Mana  o„ttiz  ikki  yoshimda  Qo„qonni  tariqday 

tirqiratdim! Saksonni urib qo„yib, sen nimani qotirding.(OQD,17-bet) 

Quyida  biz  romanda  qo„llangan  turli  guruhlarga  mansub  iboralarning 

qo„llanish  vaziyati,  o„rni,  ahamiyatini  Sh.Rahmatullayevning  “O„zbek  tilining 

frazeologik  lug„ati”  bilan  qiyoslagan  namunalarni  keltiramiz.  Bu  ularning  tahlilida 

iboralarning  adabiy  tildagi  ma‟nosiga  teng  kelishi  yoki  ma‟no  qirralarida  farq 

qilishiga e‟tibor qaratdik. 

1.  Aqli  yetmadi  –  kimning,  nimaga;  biron  bir  narsa,  voqea-hodisani 

tushunmaydi, bilmaydi.   Esi bordirki, oʻziga o„zi o„t qo„yibdi!  Esi yo„q odam o„z 

joniga o„zi qasd qiladimi?  Qilmaydi, katta, qilmaydi! Boisi – shunga aqli yetmaydi. 

(180-bet) 

2.  Arpaga  uvoq  ham  bo„lmaydi  –  kim,  nima;  biron  bir  ish-harakatga 

yaramaslik. Paxtang arpaga uvoq ham bo„lmaydi.(111-bet) 

3.  Baloga  qolmoq  –  kim,  kimdan;  javobgarlikka,  jazoga  duchor  bo„lmoq. 

Varianti:  balo(si)ga  qolmoq.  Kim,  kimning.  Bolxin  terimchi  obro„-e‟tiborli  ayol. 

Bolaga bir nima bo„lib qolsa, onasidan baloga qolamiz.(66-bet) 

---

 

38 

4.  Bag„ri  butun  –  kimning;  bolalari,  eng  yaqin  tug„ishganlari  bir  joyga 

to„plangan, birga yashaydigan.  Yangi ma‟no kashf etilgan.Dalalarim bag„ri butun