Metodik tavsiyasi

va har tomonga xurib yuguradi.

Bu tovushga qarab inson o’zi xulosa chiqarsa bo’ladi. Xuddi shunga o’xshab uy hayvonlari ham sel va zilzila bo’lishini oldindan sezishini, tinmay ovoz chiqarishini, bezovtalanishidan

bilish mumkin.Umuman , olganda tovushlarning tembriga qarab inson ehtiyot choralarini ko’rishi kerak.

Biz bilamizki hayvonlar toq tuyoqli va juft tuyoqli bo’lishadi.Tuyoqning tag qismining yuzasi kichkina yoki

katta bo’ladi. Masalan, ot toq tuyoqli hayvon bo’lgani uchun otlar qumda yurishga qiynaladi, chunki ot tanasining og’irligi kichik yuzaga taqsimlanadi. Natijada ot qumga katta kuch bilan bosadi, ya’ni bosim katta bo’ladi , shuning uchun otning tuyoqlari qumga botadi va qumda yurishga qiynaladi. Lekin fil, tuyada esa bunday emas .Ularning tuyoqlarining ostki qismi yuzasi katta , ularning butun tanasining og’irligi katta yuzaga taqsimlanadi. Shuning uchun fil va tuyalar qumga beradigan bosimi kichik bo’ladi va ular bemalol yuradi . Bu ma’lumotlardan 6-sinfda «Bosim va uning birliklari »mavzusini o’tganda foydalansa bo’ladi.

Biologiyaning anatomiya bo’limi bilan fizika fanining bog’liqligi.

Bunda asosan odamning tana tuzilishi, organlarning faoliyati o’rganiladi . Fizikada jismlarning va moddalarning issiqlikdan kengayishi, sovuqlikdan torayishi tushunchalari mavjud. Bu tushunchalar bilan 6-sinfda « Jismlarni issiqlikdan kengayishi » mavzusida tanishamiz. Odam organizmidagi qon tomirlarining issiqlikdan kengayib , sovuqlikdan torayishiga bog’lasa bo’ladi. 1)Savol : Nima uchun qo’llar sovqatsa bir-biriga ishqalanadi. Javob: Qo’llarni bir-biriga ishqashimizga sabab qo’llar qiziydi , bunda qon tomirlari kengayadi va shu yerga ko’proq qon oqib keladi. chunki qo’llar qiziganda tomirlari kengayadi.

2)Savol :Nima uchun bolalar yiqilganda peshona sohasi g’urra bo’ladi? Javob:Bunda g’urra bo’lgan joyda qon tomirlari shikastlanadi va eziladi va shu joyga qon to’planadi.Sovuqlikdan torayishini bilgan holda shu yerga darxol sovuq narsa qo’yiladi.Qon tomirlari torayib qon kelishi sekinlashadi va to’xtaydi. 6-sinfda «Atmosfera bosimi.Torrichelli tajribasi » mavzusini o’tganda o’quvchilarga quyidagi savol bilan murojaat qilsa bo’ladi. Savol:Shamollashni tuzatishda umurtqa pog’onasiga tegmagan xolda ikki tomonga banka qo’yiladi.Nima uchun bankani teridan ko’chirishda bankani bir chetiga qo’l qo’yib terini pastga bosadi . Javob: Atmosfera bosimiga muvofiq banka ichida havo yo’q ,tashqi atmosfera bosimi katta bo’lgani uchun banka teriga yopishib qoladi. Agar banka tortilsa terini shikastlaydi. Buning uchun terini bir cheti bosilsa banka ichiga havo kiradi va bankani osongina olish mumkin. Shunday qilib o’quvchilarga har qanday vaziyatda ham bemorga birinchi yordam berishni o’rgatib borsa bo’ladi.

Kimyo fani bilan fizika fanining bog’liqligi

Bizga ma’lumki , biz nurlar ostida yashaymiz.Masalan , alfa,beta,gamma,rentgen nurlari .Bu nurlarni o’rganishdan oldin atom va uning yadrosi nimadan , qanday zarrallardan tashkil topganligini bilish va bu nurlar o’rganizmda qanday o’zgarishlarni keltirib chiqarishini o’quvchilarga misollar orqali tushuntirsa bo’ladi. Masalan,televizor ekranidan yoki lampochkadan rentgen nurlari hosil bo’ladi.Agar bu fizik asboblar ishlab tursa , doimiy ravishda rentgen nurlari chiqib turishi , ya’ni rentgen nurlari elektronlarning lampochkaning shisha baloniga tegib yoki televizor ekraniga tegib tormozlanishidan paydo bo’ladi , shuning uchun televizor tomosha qilganda tez-tez toza havoga chiqib turish yoki lampochkani kechasi o’chirib yotish tavsiya qilinadi.Aks holda , nurlar dozasi organizmda ko’payib ketib , nurlanish kasalligini keltirib chiqaradi. Masalan, alfa nurlari - kamkonlik, beta nurlari - teri raki kasalligini, gamma nurlar bu kasalliklarga qo’shimcha ravishda shapko’rlik kasalliklarini ham keltirib chiqarishini tushuntirish lozim, buni oxiri o’lim bilan tugashini aytish joiz.

Ba’zan o’quvchilar kun isigan paytda deraza oldida o’tirgisi kelmaydi.Sabab qorayib qolarmish. Bu o’rinda Quyoshdan bahor va yoz oylarida ultrabinafsha nurlarni ko’p dozasi kelishi haqida ma’lumot berish bilan birga ,deraza oynalarining ultrabinafsha nurlarini yutib qolish xususiyati borligini o’quvchilarga sodda qilib tushuntirilsa bo’ladi, yoki bo’lmasa qizdirilgan har qanday jism o’zidan infraqizil nur tarqatishini , bu nurlar atrof - muhitni qizdirishini aytish bilan birga , qishda yonayotgan pechka ustiga pishgan gisht yoki tosh qo’yilishini tushuntirsa bo’ladi.Bunda , tosh ham o’ziga issiqlik olib uyni isitishda qo’shimcha issiqlik chiqarishini tushintirsa bo’ladi. Bu ma’lumotlarni 11-sinfda «Infraqizil nurlanish.Ultrabinafsha nurlanish.Rentgen nurlanish va uning tatbiqi» mavzusida aytib o’tish mumkin

Jismoniy tarbiya bilan fizika fanining bog’liqligi.

Fizika fani jismoniy tarbiya fani bilan bog’liq bo’lib, buni misollar bilan tushuntirsa bo’ladi.7-sinfda «Elastiklik kuchi»,«Kinematikaning asosiy tushunchalari» mavzularini o’tganda qo’llasa bo’ladi. Masalan, o’quvchilar mashq bajarganda, egilganda, bukilganda va boshqalarda deformatsiyaga uchraydi. Volleybol o’yinida , to’pni urish uchun yuqoriga sakraganda cho’zilish deformatsiyasiga , sakrab tushib , bir oz bukilganda bukilish deformatsiyasiga uchraydi. Yugurganda, harakatlanganda qiziydi , energiya sarflaydi va issiqlik ajralib chiqadi yoki uzunlikka sakraganda tezlikni oshirish uchun ikkita qo’lni orqaga itarib harakat qilishi ,uzunlikka sakraganda oyoq tovonlarini qumga qo’yish kerakligini tushuntirish lozim . Agar oyoqning old qismi oldin tushsa , oyoqlar bukilib , oldinga munkayib , yiqilishi mumkin(inertsiya hodisasiga asosan) va jarohat olishini tushuntirish kerak.