Метод кашфиётдан муҳимроқ

5.1-расм. Методика, метод ва методология тушунчаларининг мантиқий тузилмаси ва ўзаро нисбати
Методологиянинг замонавий талқини фаннинг ўзи ижтимоий ва табиий жараёнлар ҳамда ҳодисаларни, ижтимоий онг ва дунёқараш шаклланишини, инсон фаолиятининг самарадорлигини оширишни билиш ва тартибга солиш функцияларининг хилма-хиллиги ва ролини ифодалашга асосланади. У фан ва ишлаб чиқаришдан оқилона фойдаланиш, иқтисодиёт ва маданиятни ривожлантириш стратегияси ва тактикасини ишлаб чиқиш, ижтимоий тараққиёт ва шахсни ҳар томонлама қарор топтириш учун муҳимдир.
Методологиянинг юқорида баён қилинган таъриф ва тавсифларидан қуйидаги ўзига хос белгиларини ажратиб кўрсатиш мумкин:

• 
  янги илмий билимларни кашф этиш усулларини бир тизимга келтиришга ёрдам беради;
  
• 
  маълум илмий-тадқиқот мақсадига эришишда ёрдам берадиган асосий йўлни аниқлаб беради ва йўналтиради;
  
• 
  ўрганиладиган ҳодиса ёки жараёнларни ҳар томонлама тавсифлайдиган ахборотларни олишни таъминлайди;
  
• 
  илмий билиш назариясининг захирасини янги билимлар билан тўлдиришга хизмат қилади;
  
• 
  фандаги тушунча ва атамаларни аниқлаштириш, бойитиш ва бир тизимга келтиришни таъминлайди;
  
• 
  объектив фактларга асосланган илмий ахборотлар тизими ва илмий билиш учун мантиқий-таҳлилий инструментларни яратади.
  

«Методология» тушунчасининг фандаги функцияларини аниқлайдиган ушбу белгилари қуйидагича хулоса қилишга имкон беради: методология- тадқиқот мақсади, мазмуни ва методларининг концептуал баёни бўлиб, содир бўлаётган жараёнлар ва ҳодисалар тўғрисида юқори даражада объектив, аниқ ва тизимлаштирилган ахборотлар олишни таъминлайди.
Методлар илмий-тадқиқот фаолиятини тартибга келтиради, агар улар тўғри шакллантирилган бўлса, вақтни ва кучни тежашга, мақсадга қисқа йўл билан эришишга имкон беради. Демак, тўғри танланган методлар изланувчи ўзига тўғри йўл топиб, самарали илмий натижага эришишига ёрдам берадиган
«компос» бўлиб хизмат қилади. Шунингдек, тегишли фан тармоғи бўйича тадқиқот олиб бораётган изланувчилар фан соҳасида қўлланиладиган тадқиқот методларини чуқур ўзлаштириб, ўзларининг диссертация мавзуси бўйича зарур тадқиқот методикасини шакллантиришлари зарур (Бу фикр китобнинг кейинги 7-бобида ривожлантирилади).