Metallurgiya

 

---

12 
Metallurgik jarayonlarning sinflanishi 
Ruda yoki boshqa materiallardan metall ajratib olish uchun qo‘llaniladigan 
barcha jarayonlar metallurgik jarayonlar deyiladi. Metall ishlab chiqarish 
qo‘llanilayotgan jarayonlar uch guruhga bo‘linadi: 
1) 
pirometallurgik
(yunoncha «pyr» so‘zidan – olov ma’nosida) jarayonlar 
yuqori haroratda (500 – 2000
0
C), ko‘pchilik hollarda qayta ishlanayotgan 
materialning to‘liq yoki qisman eritish bilan olib boriladi: kuydirish, tiklovchi va 
oksidlovchi eritish, vozgonka, distillyasiya; 
2) 
gidrometallurgik
(yunoncha «hydor» so‘zidan – suv ma’nosida) 
jarayonlarda ruda yoki boshqa xom ashyolarga kislotalar, ishqor yoki tuzlarni suvli 
eritmalari bilan ishlov berilib, ajratilishi kerak bo‘lgan metall eritmaga, bo‘sh 
jinslar qattiq cho‘kma holida qoldiriladi. Jarayon 20-300
0
C haroratda olib boriladi. 
3) 
elektrometallurgik
jarayonlar suvli eritmalardan yoki erigan tuzlardan 
elektr tokidan foydalanib oksidlovchi-qaytaruvchi jarayonlarni o‘tkazish natijasida, 
bir elektrodda metall ajratib olinadi. 
Pirometallurgik jarayonlarning 
turlari – 
yuqorida aytib o‘tilganidek, 
pirometallurgik jarayonlar metallurgik 
agregatlarda 
yuqori 
haroratlarda 
o‘tkazilgan 
uchun 
ayrim 
hollarda 
«yuqori haroratlar kimyo»si deyiladi. 
Ko‘p hollarda kimyoviy reaksiyalar 
ta’sirlashayotgan moddalarni agregat 
xolatini o‘zgarishi (erish, vozgonka, 
hosil bo‘ladigan metallar yoki ularni 
birikmalarini bug’lanishi) bilan yuz 
beradi (3.1-rasm).
3.1-rasm. Pirometallurgik jarayon 
Bunday jarayonlarda ta’sirlashish qattiq, suyuq (eritma), gaz holatlarini yuz 
beradi. Pirometallurgik jarayonlar harorat ko‘rsatgichiga va jarayonda qatnasha-
yotgan komponentlarni xususiyatiga ko‘ra uch guruhga: kuydirish, eritish, 
distillyasiyaga bo‘linadi.Kuydirish deb materialni (ruda, konsentrat) kimyoviy va 
mineral tarkibini ma’lum darajada o‘zgartirish maqsadida, lekin mahsulotni erishi 
yuz bermaydigan haroratgacha qizdirishga aytiladi. Kuydirish xom ashyoning 
turiga qarab 500-1200 
0 
C haroratda olib boriladi. Bu jarayon metallurgiyadan 
tashqari kimyo va konchilik sanoatida ham keng qo‘llanadi. Yuz beradigan 
jarayonlarning xususiyatiga qarab, kuydirishning quyidagi turlari mavjud: 
oksidlovchi, tiklovchi, sulfatlovchi, kalsinasiyali (toblash), xlorlovchi va 
ftorlovchi, aglomerasiya, sulfat-xlorlovchi va boshqalar.