Metallurgiya kOmBinatı nawayi mámleketlik kánshilik instituti

Tayansh termin hám sóz dizbegiler
Adsorbsiya, sorbsiya, desorbsiya xemosorbsiya, absorbsiya úlkenligi, rezervli elementlar.
Atmosfera hawasın adsorbsiya usılında tazalaw. Sorbsiya haqqında maǵlıwmat
Sorbsiya - bul qorshaǵan-ortalıqtan kerekli zatlardı qattı dene yamasa suyıqlıq járdeminde sinirip alıw procesi bolıp tabıladı. Eger hawa yamasa gazdı qattı dene ózine jutıp alsa, ol jaǵdayda bul processti adsorbsiya dep ataladı hám eger suyıqlıq ózine jutip alsa - absorbsiya dep ataladı.
Eger jutıp alınǵan zat (mısalı,gaz,suyıqlıq) qattı dene quramınan ajralıp shıqsa, yaǵnıy qattı zat “terlasa”, ol jaǵdayda bul processti desorbsiya dep ataladı.
Ámelde desorbsiyanı 2 jol menen ámelge asırıw múmkin:
1. Temperaturanı asırıw jolı menen.
2. Jutatuǵın elementtıń basımın kemeytiw jolı menen.
Ózine yutib alıwshı zatlar adsorbentler dep ataladı. Adsorbentler sıpatı aktivlestirilgen kómirler (mısalı, gaz tazalaw úskeneler (protivogazlar) de isletiletuǵın kómirler), silikageller, sintetik seolitler, polimer plyonkaları hám talshıqları hám basqa elementler qollanıladdı.
Sanaatda adsorbciya usılı gazlardı túrli záhárli zatlardan tazalaw ushın qollanıladı. Adsorbciya usılı járdeminde shańlı hawa aralaspalarınan hawanı tazalap alıw múmkin. Bunnan tısqarı, adsorbciya usılı járdeminde ayırım qımbat bahalı zatlardı uslap qalıp, basqa qalǵan zatlardı texnologiyalıq processga qaytarıw múmkin.
Adsorbentler kerekli zatlardı jutıp alıw qábileti menen, yaǵnıy adsorbciya úlkenligi menen belgilenedi. Adsorbciya úlkenligi bolsa a, g/100 g menen ańlatıladı. Bunıń mánisi sonnan ibarat, ol 100 g adsorbent neshe gramm gaz yamasa suyıqlıqtı ózine jutıp alǵanın kórsetedi. Adsorbciya úlkenliginiń múǵdarı qansha úlken bolsa, adsorbent sıpatı da sonsha jaqsı adsorbent esaplanadı.
A adsorbenttıń ximiyalıq quramı, ózgesheliklerine hám záhárli zatlar (yaǵnıy, adsorbat) dıń ózgesheliklerine baylanıslı boladı. Bunnan tısqarı, adsorbciya úlkenligi a sırtqı faktorlarǵa, yaǵnıy tazalanıp atırǵan hawa yamasa gaz quramındaǵı záhárli zatlardıń puw basımına hám temperaturasına baylanıslı boladı.
Adsorbciya úlkenliginiń basımǵa baylanıslılıǵı tómendegi adsorbciya izotermiyaları teńlemesi menen ańlatadı :
bul jerde a málim jaǵdaydaǵı adsorbciya úlkenligi, mol/g;
amax - qollanılǵan adsorbent ushın adsorbciya úlkenliginiń maksimal ma`nisi, mol/g;
v - adsorbciya koefficienti, 1/Pa;
r - záhárli zattıń puw basımı, PaR, kPa
12-súwret. Aktivlestirilgen kómirge uglerod qos oksidi (SO₂)
adsorbciyalanıw izotermiyaları.

Mısal retinde 12-suwrette aktivlestirilgen kómirge dioksid uglerod gazınıń adsorbciya bolıw izotermiyaları kórsetilgen. Bul suwretten kóriniwge boladı, gaz quramındaǵı záhárli zattıń parsial basımı artıwı menen (yaǵnıy, R diń artıwı menen), adsorbciya úlkenligi a artıp baradı. Biraq temperatura asqan tárepke a nıń ma`nisi azayıp, desorbciya procesi (kómirdiń “terlewi”) baslanadı.
Eritiwshi elementlerdi uslap qalıw rekuperasion apparatlarda ámelge asıriladı. Adsorbent retinde bunday jaǵdaylarda tek aktivlestirilgen kómirden paydalanıladı. Rekuperasion apparatlarınıń islew natiyjeliligi, (yaǵnıy eritiwshi zatlardı ajıratıp alıw dárejesi) 85-95% ti quraydı. Eritiwshiniń adsorberten shıǵıp ketip atırǵan gaz quramındaǵı qaldıqları 0,5 g/m³ di shólkemlestiriw múmkin.
Adsorbentler arasında aktivlestirilgen kómir bir qatar artıqmashılıqlarǵa iye:
1. Aktivlestirilgen kómir gidrofob material bolıp tabıladı, yaǵnıy ızǵarlıqtı betine sińirip almaydı.
2. Ol organikalıq suyıqlıqlar buwını joqarı dárejede sińiriw qábiletine iye.
3. Aktivlestirilgen kómir júdá bekkem bolıp, quramında zat qaldıqların ustap qalmaydı.
4. Desorbciya processleri ótip bo'ltandan keyin, aktivlestirilgen kómirdi keptiriw hám atmosfera hawasına sıwıtıw múmkin.
5. Adsorbsiya rekuperasion apparatlarında shilatiladigan bunday kómirdi 10 mıń mártege shekem qayta isletiw múmkin.
Konsentraciyası 10 g/m³ ke teń bolǵan 1 tonna erituvshi elementtıń aktivlestirilgen kómir járdeminde ustap qalıw ushın tómendegiler sarplanadı :
Puw (basımı 0, 3-0, 5 MPa), tonna 2, 0-3, 5
Sawıpılǵan (150 S) suw. m3 30 -50
Elektr energiyası, kvt. saat 100-250
Aktivlestirilgen kómir, kg 0, 5-1, 0
Bul kórsetkishlerden juwmaq sonda, adsorbciya rekuperacion qurılmalarda isletiletuǵın kómirdiń muǵdarı kishi (hámmesi bolıp 0,5-1,0 kg átirapında )bolsa da, biraq basqa qárejetler júdá ko'p bolıp tabıladı. Mısalı, 1 t eritiwshi zattı ajıratıp alıw ushın 30 -50 tonna suwıtılǵan suw hám 100-250 kvt saat elektr energiyası sarplanıwı múmkin. Sonıń ushın házirgi waqıtta bunday apparatlar tek qımbat bahalı elementlerdi hám joqarı záhárli zatlardı jutıp alıwı hám rekuperasiya qılıw ushın isletiledi.
Adsorbciya rekuperasion qurılmaları járdeminde saatına 10 m³ ten 150 mıń m³ ke shekem gaz yamasa hawanı tazalap alıw múmkin.
Adsorbsiya usılı tekǵana eritiwshi elementlerdi ajıratıp alıw ushın ǵana emes, bálki gaz yamasa hawa quramınan záhárli zatlar (uglerod sulfidi, xlororganik birikpelerdi, altınkúkirt dioksidi (SO₂) ni, sınap puwın hám basqa metallar) dı ajıratıp alıwda qollanıladı
Atmosfera hawasın absorbciya usılında tazalaw. Xemosorbsiya haqqında maǵlıwmat
Eger gaz yamasa hawanı suyıqlıq jutıp alsa, bul process absorbciya dep ataladı. Absorbciyanıń háreketlendiriwshi kúshi óz-ara tásirleniwshi komponentler (yaǵnıy, suyıqlıq menen gaz) dıń dáslepki hám teń salmaqlılıq jaǵdayındaǵı parsial basımlarınıń ayırmashılıǵı esaplanadı hám tómendegishe ańlatıladı :
bul jerde - tazalaw apparatına kirip atırǵan jutıwshı suyıqlıqtıń gaz fazasındaǵı parsial basımı, Pa; - sol komponenttiń qurilmadan shıǵıp atırǵan waqtındaǵı parsial basımı, Pa;