Metallurgiya asoslari

Eritmalarning umumiy xarakteristikasi va turlari.
Ozgaruvchan tarkibli – ikki va undan ortiq moddalardan va ularning o’zaro tasir mahsulotlaridan tashkil topgan muvozanat ho’latidagi bir jinsli (gomogen) sistema eritma deyiladi. Yoki: Erituvchi molekulalari bilan erigan modda molekulalari orasida doimiy fizik – kimyoviy ozgarishlar bo’lib turadigan gomogen sistema eritma deyiladi.
Eritmani tashkil etuvchi moddalar komponentlar deyiladi. Har qanday eritma erituvchi va erigan moddadan tashkil topadi. Bunda erigan modda erituvchi ichida mayda zarrachalar, molekulalar va ionlar ho’lida tarqalgan bo’ladi.
1) Erituvchi (m₁) – eritma tayyorlanganda oz agregat ho’latini saqlab qolgan komponent; agar aralashayotgan moddalarning agregat ho’latlari bir xil bo’lsa, massa yoki hajm jihatdan ko’proq olingan modda.
2) Erigan modda (m₂) – eritma tayyorlanganda oz agregat ho’latini saqlamagan komponent; agar aralashayotgan moddalarning agregat ho’latlari bir xil bo’lsa, massa yoki hajm jihatdan kamroq olingan modda.
Lekin bu tushuncha qandaydir miqdorda shartlidir, aslida termodinamik jihatdan eritmaning barcha komponentlari teng bo’ladi. Suv va spirtning nisbatiga qarab, spirt ham, suv ham erituvchi bo’lishi mumkin.
Elektrolitlar eritmasida esa, komponentlar nisbatidan qatiy nazar, elektrolit erigan modda hisoblanadi. (masalan, 96% sulfat kislotasining suvdagi eritmasida suv (4%) erituvchi, - erigan modda hisoblanadi). Agar eritmada suyuq, yoki qattiq modda bo’lsa, odatda suyuq komponent erituvchi hisoblanadi.
Erituvchi sifatida eng ko’p ishlatiladigan suyuqlik – suv. Buni alohida ajratib aytilishiga sabab, planetada eng ko’p tarqalgan erituvchi suvdir. Ortacha vazni 70kg bo’lgan inson tanasining 40kg suvdan iborat. Bu suvning 25kg hujayralar ichida (boglangan suv), qolgan 15kg hujayradan tashqari suyuqliklarda (qon plazmasi, oshqozon shirasi, solak, orqa miya suyuqligi, ter, koz yoshi) bo’ladi (erkin suv). Osimlik va hayvon organizmining 50%, bazi ho’llarda esa 90-95% suvdan iborat bo’ladi. Yangi tugilgan chaqaloqda erkin suv – 80% ga yaqin bo’lar ekan.
Suv ozining anomal xossalari,tuzilishi, eritish xususiyati bo’yicha noyob erituvchi hisoblanadi. U ionli va qutbli birikmalarni eritadi. CHunki, uning dielektrik doimiyligi yuqori, (ε=78,5). Suvda yaxshi eriydigan moddalarga – saxaridlar, aldegidlar, ketonlar, spirtlar kabi polyar organik birikmalar ham kiradi. Ularning suvda eruvchanligi suv molekulalarining funktsional gruppalar bilan vodorod boglar hosil qilishi (-OH, › C=0, -CNO) bilan tushuntiriladi.

Demak, suvdan eritmalar tayyorlashda foydalaniladi. Bunda moddalarning suv bilan aralashmalari nazarda tutilsa, xato bo’ladi. Suvda eriydigan moddalar “erish” hodisasi sababli suvda erib, eritmalar hosil qiladi.