Metallurgiya asoslari

Cho‘yandan konvertorda po‘lat olish
Avvallari konvertor po‘lati bessemer va tomas konvertorlarida suyuq cho‘yan orqali havo haydalib olinardi. Hozirgi vaqtda esa yanada ilg'or va unumli bo‘lgan kislorodli-konvertor suyultirish usulidan foydalaniladi. Bu usulda suyuq po‘lat solingan konvertorga yuqori tomondan kislorod purkaladi.
Balandligi 11 m, diametri 10 m bo‘l­gan hozirgi zamon konvertorlarining ish unumi yuqori (400 t).





1-vanna; 2-sovutiladigan furma; 3-cho’yan quyib olinadigan tuynuk
3.1-rasm. Kislorod haydaydigan konvertor:
Konvertorning tuzilish sxemasi 3.1-rasmda ko‘rsatilgan. Konvertor po‘lat qobiq bi­lan o‘ralgan, ichiga o‘tga chidamli g‘isht terilgan. Konvertorning pastki qismida tagi berk tub bo‘lib, uni osongina almashtirish mumkin. Konvertor ustunlarga o‘rnatilgan, u kapfa o'qi atrofida erkin aylana oladi. Bu aylanish konvertorni yuklash, namuna olish, tayyor po‘latni chiqarish uchun zarurdir.
Jarayon quyidagidan iborat: avval metall parchalari (ba'zan temir rudasi) solinadi, so‘ngra suyuq cho‘yan quyiladi, konvertor vertikal holatga o‘tkaziladi va cho‘yan hamda rudadagi fosforni yo‘qotish uchun ohaktosh qo‘shiladi. Suv bilan sovitiladigan furma pastga tushiriladi va kislorod purkaladi. Cho‘yan aralashmalari shiddat bilan oksidlana boshlaydi. Birinchi navbatda temir oksidlanadi
2Fe + O₂ = 2FeO + O.
Bir yo‘la aralashmalar ham kislorod va FeO bilan quyidagi reaksiyalar bo‘yicha oksidlanadi:
Si + O₂ = SiO₂ + Q (3.1)
Mn + FeO = Fe + MnO + Q (3.2)
2P + 5FeO = 5Fe + P₂O₅ + Q (3.3)
2C + O = 2CO -Q (3.4)
So‘nggi reaksiya issiqlik yutish bilan kechadi, ja­rayon normal kechishi uchun issiqlik konvertorda yetarli. 15-20 min puflangach, konvertor og‘diriladi va undan metall namuna olinadi. So‘ngra shlak chiqarib tashlanadi, konvertor qaytadan vertikal holatga keltiriladi va puflash davom ettiriladi. Bu vaqt ichida oksidlanish va shlak hosil bo‘lish jarayonlari quyidagi re­aksiyalar bo‘yicha davom etadi: